Σκεφτείτε ένα μεγάλο νόμισμα, ίσως ένα μετάλλιο, πάντως όχι εξαπτέρυγο. Από τη μία όψη την καλή, φέρει σαν κυκλικό μοτίβο το γοργόνειο: την κεφαλή της Μέδουσας. Από την άλλη όψη, την ανάποδη, έχει ένα άλλο κυκλικό μοτίβο: το Σεραφείμ. Και οι δυο όψεις του νομίσματος είναι κορώνα.

Και τα δύο μοτίβα είναι πρόσωπα τα οποία σε κοιτάνε κατάματα, ανφάς. Το μεν είναι περιτριγυρισμένο από φίδια, αποτέλεσμα μιας άδικης κατάρας, ενώ το άλλο περιβάλλεται από έξι φτερούγες, που υποτίθεται ότι προστατεύουν την αιδημοσύνη και ανακόπτουν την ένταση του βλέμματος.

Recto: Μέδουσα

Το έμβλημα είναι κυκλικό. Ενδεχομένως βρίσκεται πάνω σε μια ασπίδα, την αιγίδα. Το βλέμμα της Mέδουσας σε πετρώνει σε παραλύει, σου αφαιρεί τη ζωή. Ο Πρεβελάκης αντιλαμβανόταν τον ήλιο του θανάτου, το εκτυφλωτικό βλέμμα του ήλιου που δεν είναι τίποτα άλλο παρά η επίγνωση του θανάτου, ως την κεφαλή της Μέδουσας: αυτό που σε πετρώνει με τρόμο, παράλληλα σε ακινητοποιεί και τελικά σε ακρωτηριάζει, καθώς ακρωτηριάζονται τα πέτρινα αγάλματα, τα νεκρά είδωλα.

Η κεφαλή της Μέδουσας είναι ένα πρόσωπο που κοιτάζει εσένα και προσπαθεί να σε καθηλώσει, να σου εμπνεύσει τρόμο ώστε να παράλυσεις. Δεν είναι ένα πρόσωπο που σε καλεί να το αντικρύσεις, αφού όταν διασταυρωθούν τα βλέμματα σας το κακό θα έχει ήδη γίνει.

Ο μόνος τρόπος να κοιτάξεις τη Μέδουσα κατάματα είναι μέσα από έναν καθρέφτη, τον ίδιο καθρέφτη που δημιουργούσε τρόμο στον Μπόρχες γιατί πολλαπλασίαζε τα όντα praeter necessitatem τάχα. Ο Πρεβελάκης έλεγε ότι ο καθρέφτης αυτός είναι η τέχνη, ενώ η ψυχανάλυση υποδεικνύει ότι δεν είναι πάρα η ίδια η ψυχαναλυτική μέθοδος. Όπως κι αν ονομάζεται ο καθρέφτης, είναι απαραίτητος.

Σύμφωνα με τον μύθο η κεφαλή της Μέδουσας, ακόμα και νεκρή, δεν έπαυε να πετρώνει όσους διασταύρωναν το βλέμμα τους με το νεκρό της βλέμμα. Γι’ αυτό και η Αθηνά την τοποθέτησε πάνω στην αιγίδα. Εμείς θα το λέγαμε κάπως αλλιώς: ο τρόμος του θανάτου δεν προϋποθέτει το ενδεχόμενο του θανάτου, αρκεί που θάνατος υπάρχει.

Verso: Σεραφείμ

Και αυτό το έμβλημα είναι κυκλικό: μια ασώματη αναπαράσταση ασωμάτων πλασμάτων, η οποία αποτελείται μόνον από ένα πρόσωπο και έξι φτερούγες. Υποτίθεται ότι το ένα ζευγάρι από αυτές τις φτερούγες πρέπει να καλύπτει το πρόσωπο, έστω κι αν στην απεικόνιση τους το πρόσωπο αυτό επίσης σε κοιτάζει κατάματα, ακριβώς γιατί τα Σεραφείμ δεν αντέχουν την θέα του Αφεντικού τους: την όψη Του. Ενδεχομένως γι’ αυτό κατευθύνουν το βλέμμα τους πάνω μας, στους θεατές.

Επίσης τα Σεραφείμ διαθέτουν το τρίτο ζευγάρι από φτερούγες για να καλύπτουν τα πόδια τους, τα οποία όμως δεν αναπαρίστανται, ενώ κάποιοι σχολιαστές θα ισχυριστούν ότι στην πραγματικότητα οι φτερούγες αυτές καλύπτουν τα γεννητικά τους όργανα. Αναρωτιέται κανείς τι γεννητικά όργανα μπορεί να διαθέτουν ασώματα πνευματικά πλάσματα ή πώς είναι δυνατόν να ντρέπεσαι για κάτι δεν έχεις: πώς είναι δυνατόν η εικόνα ενός σώματος να αποτελεί από μόνη της πηγή ντροπής ― χωρίς καν την ύπαρξη ενός υλικού σώματος.

Η απάντηση δεν είναι πολύ δύσκολη για όποιον είμαι εξοικειωμένος με μονοθεϊστικές θρησκείες: όχι μόνο το ίδιο το σώμα αλλά και η ιδέα του σώματος, πολύ περισσότερο η αναπαράστασή του, είναι αφορμή αιδούς κι αισχύνης.

Επιστρέφοντας και στο πρώτο ζεύγος των έξι πτερύγων, εισάγεται ένα μεγάλο παράδοξο: τα Σεραφείμ θεώνται τον θεό αλλά ταυτόχρονα κρύβουν από το βλέμμα του Παντεπόπτη αφεντικού τους όχι μόνον το δικό τους βλέμμα, που δεν μπορεί να συναντήσει το βλέμμα του Θεού, αλλά και την ιδέα της γυμνότητας τους.

Παραμένουν ωστόσο απλά πρόσωπα εξαπτέρυγα, αμφισήμως ασώματα.

recto & verso

Και οι δύο όψεις του μεταλλίου ή του νομίσματος εμφορούνται από την ίδια απειλή: την τιμωρία. Είτε αντικρύσεις κατάματα το τέρας, τη Μέδουσα, είτε επιστρέψεις το επί της αρχής καλυμμένο με φτερούγες βλέμμα του Σεραφείμ, βλέμμα που δεν μπορεί να αντικρίσει το βλέμμα που «ετάζει νεφρούς και καρδίας» το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: η τιμωρία.

Είτε αυτό που σε πετρώνει είναι η τερατώδης όψη του (δικού σου) θανάτου, είτε αυτό που κοιτάζεις κατάματα είναι ένας αεικίνητος δορυφόρος που υμνεί αλλά δεν μπορεί να αντικρύσει τον ήλιο του, και στις δύο περιπτώσεις, αυτό που κοιτάζεις δεν είναι άνθρωπος, παρά κάποιο τέρας.

Το βλέμμα της Μέδουσας παραλύει υστερικά με τρόμο, το Σεραφείμ και αποστρέφει το βλέμμα αλλά και προσπαθεί να κρυφτεί από το Βλέμμα. Παράλληλα δεν μπορείς ως θεατής να κοιτάξεις το τέρας· είτε πρόκειται για το τέρας του Ασυνείδητου εντός του οποίου κατοικεί ο φόβος του θανάτου, του αποχωρισμού, της διάλυσης, είτε πρόκειται για το υπερούσιο τέρας του Υπερεγώ, το οποίο κρύβεται και ταυτόχρονα δεν μπορεί να κρυφτεί ενώ αποστρέφει το βλέμμα από ένα Βλέμμα από το Οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει.

Δεν είναι ίσως τυχαίο που κάποιες αναπαραστάσεις της Μέδουσας, και μάλιστα από τις αρχαιότερες, κατά κάποιον τρόπο συναιρούν την οφιόκομη κόρη και τους εξαπτέρυγους αγγέλους: