Μικρή σύνοψη για τον φασισμό

Είναι ο φασισμός μέρος κάποιου διπόλου;

Το κεφάλαιο «Καρλ Μαρξ» στην Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας του Ράσελ είναι ίσως από τα ωραιότερα του βιβλίου. Το ίδιο το κεφάλαιο δεν πρόκειται να ευχαριστήσει ούτε τους ορθόδοξους μαρξιστές ούτε τους αντιμαρξιστές, όμως στο τελευταίο μέρος του προχωρεί με επιχειρήματα από την ιστορία της Φιλοσοφίας στη συστηματική αναίρεση και κατεδάφιση της λεγόμενης «θεωρίας» των δύο «άκρων».

Ο Ράσελ θεωρεί τον κλασικό φιλελευθερισμό παιδί του Λοκ και τον (σταλινικό!) σοσιαλισμό παιδί του Μαρξ. Αναγνωρίζει τις ορθολογικές καταβολές και των δύο κοσμοθεωριών όπως και τον εμπειρικό και επιστημονικό χαρακτήρα τους, παρότι διαφέρουν ριζικά σε επίπεδο πολιτικής πράξης. Σημειωτέον ότι αυτές τις δύο κοσμοθεωρίες τις αντιπαραθέτει ρητά με τον φασισμό και τον ναζισμό, τους οποίους χαρακτηρίζει αντιορθολογικούς και αντεπιστημονικούς: παιδιά του Ρουσσώ, του Φίχτε και του Νίτσε.

Αν και το κεφάλαιο για τον Μαρξ είναι γραμμένο το 1943, ωστόσο μέσα σε αυτό ο Ράσελ εξηγεί γιατί δεν παίζει ρόλο στην κατάταξη των συστημάτων το ότι ο κλασικός φιλελευθερισμός και ο σοσιαλισμός είναι τα πολιτικά συστήματα των τότε Συμμάχων — όπως θα περίμενε κανείς από ένα τίμιο στοχαστή.

Ωστόσο υπάρχει ένα στοιχείο γνησιότητας στη λεγόμενη θεωρία των άκρων, που τοποθετεί τον φασισμό και τον ναζισμό κατέναντι του σταλινισμού ή και της αριστεράς εν γένει: ο φασισμός και ο ναζισμός αποτελούν αντιφάρμακα στα λαϊκά κινήματα.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο φασισμός και ο ναζισμός εμφανίζονται ως κατασταλτικά της επαναστατικής διάθεσης ή και αποφασιστικότητας που κατέλαβε τους μη προνομιούχους μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Δεν θα πω ότι το αντιφάρμακο το χορηγεί η αστική τάξη ή οι κεφαλαιοκράτες στο σύνολό τους, ενδεχομενως γιατί υπάρχουν αστοί που δεν ασπάζονται τον ολοκληρωτισμό ακόμα κι όταν σκουραίνουνε γι’ αυτούς τα πράγματα.

Ο φασισμός είναι για την επανάσταση ό,τι ο Αντίχριστος για τον Χριστό στη χριστιανική εσχατολογία: μοιάζει με Χριστό, κάνει σαν Χριστός αλλά δεν είναι παρά η σκοτεινή και ατελής σκιά Του, η λατρεία του θανάτου.

Ακόμα και αν κάποιος θεωρεί άκομψους τέτοιους παραλληλισμούς, θα παραδεχτεί ότι ο φασισμός και του 20ου και του 21ου αιώνα έχουν αναγνωριστεί ως χρήσιμοι αντιπερισπασμοί ή και αντίπαλα δέη, πάλιν και πολλάκις. Επίσης έχουν αναγνωριστεί ως ο θάνατος της κοινωνίας και ως αφανισμός ανθρώπων. Με άλλα λόγια, όσοι δεν τον πολεμάνε τον φασισμό κι όσοι θέλουνε να ανοίξουνε διάλογο μαζί του προφανώς δεν αναγνωρίζουν τη χρήση του (να καθυποτάξει και να αφανίσει) και τις πασίγνωστες μεθόδους του. Οξυδερκείς αναλύσεις υπάρχουνε βεβαίως, το ζήτημα είναι κατά πόσον θέλουμε να τις αγνοούμε.

Τέλος, κανονικοποίηση του φασισμού, ισαπεχισμοί και συμμετρίες ακόμα και ο βαθιά υβριστικός για τη δεξιά ευφημισμός «άκρα δεξιά», παραγνωρίζουν το ότι δεν μπορεί να δίνεται βήμα στους φασίστες και, εν γένει, στους εχθρούς της ελευθερίας (του λόγου).

Ο φασισμός στην Ελλάδα

Πρώτον: ένα μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων είναι φασίστες κανονικότατοι, οι οποίοι κρύβονταν μέχρι πρόσφατα στο εκάστοτε δεξιό κόμμα (αλλά και στο ΠΑΣΟΚ). Η ιστορική συγκυρία που εδραίωσε τον φασισμό στην Ελλάδα ήταν η δεκαετία του ’40: υπήρξαν άνθρωποι που ως δοσίλογοι-συνεργάτες πέρασαν κατά τον Εμφύλιο στη λεγόμενη εθνική παράταξη φυσικά και αβίαστα, μέσα από μια διαδικασία που εδραίωσε τη θέση και την ευμάρειά τους με τα λεφτά του σχεδίου Μάρσαλ, των καταληστευμένων Εβραίων της Σαλονίκης κτλ. Άλλωστε, αποναζιστικοποίηση δεν υπήρξε ποτέ. Ο φασισμός δεν ηττήθηκε ποτέ στην Ελλάδα και γιατί εφαρμόζει σχεδόν στεγανά πάνω στην ιδρυτική εθνική ιδεολογία του ελληνικού κράτους, ιδεολογία ιδιαιτερότητας κι ανωτερότητας.

Κι έτσι, ο φασισμός το ’46 δικαιώθηκε και μετά κυβέρνησε με προσχηματικό κοινοβουλευτισμό, ενώ το ’67 εγκατέλειψε τα προσχήματα. Την Επταετία — μόλις 15-20 χρόνια μετά τον Εμφύλιο — αναπαρθενεύθηκε η ηγεμονία του. Ταυτόχρονα, το σχολείο ύφαινε τον γνωστό πέπλο με το ελληνοχριστιανικό (αργότερα ‘ελληνορθόδοξο’) στημόνι και το πολιτικοκοινωνικά συντηρητικό υφάδι. Τον πέπλο που μας κουκούλωσε.

Ο φασισμος λούφαξε το ’74 μέχρι να φορέσει την προβιά της «ελληνορθοδοξίας», της «ιδιοσυστασίας» και άλλων cozy ιδεολογημάτων που τον έκαναν εύπεπτο στην αμερικάνικη εποχή μας, ενώ πάντα στα πράγματα βρίσκονταν πολλοί δοσίλογοι κι η παρέα τους, δίπλα-δίπλα με κάποιους αριστερούς του ΠΑΣΟΚ μετά το ’81.

Δεύτερον: ο φασισμός ως ιδεολογία, και οι νοοτροπίες και πρακτικές που εκπορεύονται από αυτόν, είναι νομιμοποιημένος στην ελληνική κοινωνία. Ο φασισμός είναι ανεκτός ακόμα και από όσους δεν τον ασπάζονται. Θυμηθείτε λ.χ. τη συμπαράσταση απέναντι στον Μελίστα (φονιά του Μ. Καλτέζα), τις αντιδράσεις στις καταλήψεις του ’91 (και τη χαρακτηριστική μακροθυμία απέναντι στους δολοφόνους του Τεμπονέρα, που ήτανε «κομματόσκυλο που φυτίλιαζε τα παιδιά»), τη θηριώδη στάση απέναντι στους Αλβανούς μετανάστες, τη χαρακτηριστική ευκολία με την οποία το «μακεδονικό» εξελίχθηκε από τίποτα στο «κατ’ εξοχήν εθνικό μας θέμα», την παραδοσιακή εχθρότητα απέναντι στις μειονότητες και στη διαφορά, τον εναγκαλισμό με τον αυταρχισμό και την καταστολή ακόμα και εκ μέρους αντικρατιστών νεοφιλελεύθερων.

Ο αυταρχισμός, το ιδανικό της κλειστής κοινωνίας, η πατριαρχία, ο τοπικισμός και ο απομονωτισμός, η κοινωνική ανθρωποφαγία είχανε πάντοτε έρεισμα ακλόνητο στην Ελλάδα. Κατά συνέπεια, η επιθετική, απάνθρωπη και τοξική έκφραση που τους δίνει ο φασισμός, έχουν ένα κοινό εκεί μεταξύ 10 και 20%, καθώς και την ανοχή πολλών περισσότερων. Θυμηθείτε για παράδειγμα τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο, με αποκορύφωμα τα συλλαλητήρια για τις ταυτότητες.

Όπως λέει και ο Θεοδωρίδης, όποιος μιλάει για (οποιαδήποτε) ηγεμονία της Αριστεράς στην ελληνική κοινωνία, επειδή το ’81-’85 έκανε τρέντι την εικονογραφία της το ΠΑΣΟΚ, μάλλον βλέπει πολύ επιλεκτικά τον κόσμο γύρω του. Άλλωστε, ο κόσμος που στήριξε και στηρίζει τον φασισμό και τις εκάστοτε παραφυάδες του δεν έχει απαραιτήτως οικονομικά οφέλη: αν τάισε κάποιος μαζικά την Ελλάδα, και δη την επαρχία, αυτός ήταν ο Παπανδρέου μεταξύ ’81 και ’89.

Συνοψίζοντας, το ήθος της ελληνικής κοινωνίας είναι πλειοψηφικά φασιστικό όταν

εναγκαλίζεται τον (όποιο) Ηγέτη και
προσκυνάει την Φυλή και το Πεπρωμένο — οπως και να τα ονομάζει, π.χ. Γένος κι Έθνος ή Ιστορία και Παράδοση και
έχει φετίχ με την ετεροκανονικότητα και την πατριαρχία και
πιστεύει στην οικογένεια ως θεσμό και στον Στρατό και την Ορθοδοξία ως αφηρημένες έννοιες σχεδόν και
παθιάζεται με το (αφηρημένα) εθνικό ενώ περιφρονεί το συλλογικό και μισεί κάθε αντικουλτούρα, στην ελληνική περίπτωση οποιοδήποτε ήθος που δεν διαμορφώνει εθνικά υποκείμενα και που δεν δικαιώνει το «αυτός ο κόσμος δεν αλλάζει με τίποτα».

Ο φασισμός δεν είναι πολιτικό σύστημα, είναι ιδεολογία που θα βρεί τον τρόπο της να εκφραστεί. Δεν ταυτίζεται γενικά κι αόριστα με τον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό, αλλά ούτε και περιορίζεται στα χιτλερικά δόγματα τραμπούκων εγκληματιών.

Εκατοντάδες χιλιάδες φασίστες;

Προκύπτει λοιπόν ότι στον φασισμό και στον νεοναζισμό εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες ψηφοφόροι αναγνωρίζουν κάτι οικείο, κάτι που δούλεψε στο παρελθόν: μια πιο αγέρωχη εκδοχή της εθνικής μας ιδεολογίας και της μυθολογίας που θεμελιώνει το ελληνικό κράτος και το ελληνικό έθνος. Αναγνωρίζουν το παραμύθι της συνέχειας, της επιμονής, της καθαρότητας (κουτσά στραβά) και της πεφωτισμένης καθοδήγησης εκ μέρους Μεγάλων Ιδεών, Θεσμών και Ηγετών. Ενδεχομένως αυτό το αίσθημα οικειότητας είναι στρεβλό, αλλά η Ελλάδα ποτέ δεν υπήρξε ένα κράτος «θεμελιωμένο στην εργασία», όπως η ούνα-φάτσα-ούνα-ράτσα γείτονες.

Δεν ισχυρίζομαι ότι ο ενστερνισμός του φασισμού, του εμέσματος και της διάρροιας του ευρωπαϊκού πνεύματος, δεν σε καθιστά σκουλήκι αυτομάτως. Λέω ότι οι χρυσαυγίτες, για να μείνουμε στους ες το φανερόν λεγομένους φασίστες, από τους ηγέτες τους μέχρι κάτι πιτσιρίκες που ζωγραφίζουνε σβάστικες με μολύβι ματιών πάνω στις πλατφόρμες τους, είναι παιδιά της εποχής μας: απολίτικοι ακτιβιστές. Το κυριότερο: δεν είναι ακραίοι, ρε αδερφέ: μια χαρά ευθυγραμμίζονται με τις ελίτ και τα διευθυντήρια όταν η περίσταση το απαιτεί. Κανονικοί άνθρωποι σαν κι εμάς είναι, γαλουχημένοι με εθνική ιδεολογία μέσα σε ένα σχολείο εθνικό, τέκνα ή εγγόνια ενός αιώνα στον οποίο οι Έλληνες φασίστες δεν κακόπεσαν ακριβώς. Οι μαχητικοί από αυτούς είναι οι γνωστοί στρατόκαυλοι, μαχαιροβγάλτες, τραμπούκοι, νταβατζήδες και φονιάδες.

Δεν λέω ότι όλοι οι απολίτικοι ακτιβιστές είναι φασίστες, όσο επιβλαβής και αποπροσανατολιστικός κι αν είναι ο ρόλος τους. Λέω ότι οι ναζί μας μπορεί μεν να είναι βδελλυροί κι ηθικοί αυτουργοί σε εγκλήματα — υπενθυμίζω ότι η ιδεολογία του φασισμού είναι το μίσος και ότι οι δράσεις του η δικαίωση της ψυχοπάθειας, αλλά είναι τελικώς απολίτικοι. Όπως οι δοσίλογοι προπάτορές τους, όπως οι χουντικοί γονείς τους: τελικά ενδιαφέρονται για την τάξη, την κυριλέ καλοπέραση και την καθαριότητα, όχι για τα μεγαλεία της φυλής που πρεσβεύουν· κόπτονται για την ασφάλεια του μικρόκοσμού τους, όχι για το σάπιο πολιτικό σύστημα κτλ. Όσοι δεν ελπίσαν απλώς να τη βολέψουν, δηλαδή.

[Περιλαμβάνει αποσπάσματα από εδώ, εδώ, εδώ κι εδώ.]

Η έκθεση, η κριτική σκέψη, το bullshit

Hello Kitty Superman Η έκθεση ιδεών μάς έχει ντρεσάρει «να σκεφτόμαστε επιφανειακά, σαν φοιτητές της Σορβόννης επί σχολαστικισμού: με ναι μεν άλλα, με δράση και αντίδραση, με υπέρ και κατά, με cui prodest, με όπως το βλέπει κανείς. Έχουμε εκπαιδευτεί να θεωρούμε την κριτική ‘στείρο αρνητισμό’ και τον σχετικισμό μετριοπάθεια. Έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε όχι εκτός κοινωνικών συμφραζομένων αλλά με όρους και κοινωνικά συμφραζόμενα παρισινού αστού άντρα το 1962 που αναστοχάζεται τη μοιχεία και που σχεδιάζει να ζητήσει προαγωγή».

Ωστόσο, η Έκθεση δεν παύει να είναι μάθημα που στόχο έχει να διδάξει την κριτική σκέψη. Η δε κριτική σκέψη γίνεται κατανοητή ως συλλογιστική ευχέρεια και ρητορική δεινότητα. Κατά συνέπεια διδάσκεται ακόμα και σήμερα ως μέθοδος συλλογισμού με την παρουσίαση στους μαθητές σχημάτων επιχειρηματολογίας: οι ομοιότητες με τη ρητορική όπως διδασκόταν στη Σορβόννη του 13ου αιώνα δεν είναι τόσο επιδερμικές τελικά. Οι μαθητές λοιπόν ενθαρρύνονται να ψάχνουνε να βρουν τα υπέρ και τα κατά σκεπτόμενοι ψευδοδιαλεκτικώς, να ανευρίσκουν επιχειρήματα εκεί όπου δεν υπάρχουν ακόμα και αν χρειαστεί να γίνουν καζουιστές — και ούτω καθεξής. Συνελόντι ειπείν, μια επιτυχημένη έκθεση ιδεών στην ιδανική της μορφή τείνει προς κείμενο του Σταύρου Θεοδωράκη.

Ωστόσο, επειδή η Έκθεση διδάσκει κριτική σκέψη (ανεξαρτήτως αποτελέσματος), πλάθει υποκείμενα που φρονούν ότι τα πάντα είναι ζήτημα επιφανειακής disputatio και διαλογικής δεινότητας. Όποιος είναι οπλισμένος με τον τσελεμεντέ της εκθεσάδικης επιχειρηματολογίας περιφρονεί τη γνώση και αδυνατεί να συλλάβει την κατάρτιση και την εξειδίκευση, που κάποιοι έχουν και κάποιοι όχι. Σε αυτό το τελευταίο συνεπικουρεί και η ευκολία ανεύρεσης (άσχετων) πληροφοριών στο ίντερνετ.

Η έκθεση την εποχή του ίντερνετ πλάθει συζητητές πραγματικά επί παντός του επιστητού, οπλισμένους με τις αναγκαίες δεξιότητες να παράγουν αυτό που ο Harry Frankfurter λέει bullshit: ευλογοφανείς κενολογίες αντί για γνώση και κριτικό επιχείρημα.

Πώς βλέπεις τα πράγματα;

Στην τιμή και στη συνείδησή μου, χρειάζεται να απαντήσω; θα απαντήσω με αρκετή χαλαρότητα λοιπόν.

Ο ελληνικός λαός εισήλθε σε μια παύση κινητοποιήσεων μετά τον Φεβρουάριο του 2012, η οποία ακολούθησε μια σχετικά ζωηρή εξεγερτική κίνηση, για τα δεδομένα της ελληνικής κοινωνίας τέλος πάντων. Η προσφιλής εξήγηση υπήρξε ότι ο λαός ηττήθηκε από τη φονική και αδιάκριτη βία της αστυνομίας. Ενδεχομένως ήτανε μια εξήγηση που εξυπηρετούσε την έλευση του ΣΥΡΙΖΑ: τι είδους απαιτήσεις μπορεί να έχει ένας ηττημένος λαός;

Πολλοί τότε κατηγορούσανε τον ΣΥΡΙΖΑ για διάφορα: από πλήρη ανικανότητα μέχρι ότι είναι τέλεια ενορχηστρωμένη συνωμοσία, από παλαιοπασοκισμό μέχρι αριστερισμό ή σταλινισμό κ.ο.κ. Όσοι το 2016 αισθάνονται δικαιωμένοι που, βαρώντας στον γάμο του Καραγκιόζη μεταξύ 2010 και 2015, πέτυχαν κάτι στην τύχη, ας θυμούνται ότι η κριτική της θεολογίας του Αποστόλου Παύλου (του ΣΥΡΙΖΑ του 2012) ούτε ερμηνεύει ούτε προοικονομεί τα έργα του Θεοδόσιου του λεγόμενου «Μεγάλου» (του ΣΥΡΙΖΑ του 2016).

Τα υπόλοιπα είναι γνωστά: ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε και μετά επανήρθε τον Σεπτέμβριο του 2015. Ενδιάμεσα έγινε μάλλον κατά λάθος ένα ιστορικό δημοψήφισμα το οποίο επιβεβαίωσε τρία πράγματα:

Είναι πολύ περιορισμένες και η εξουσία των ΜΜΕ επί των συνειδήσεών μας και η αποτελεσματικότητα της τερατώδους μηχανής προπαγάνδας που πήρε μπρος το 2010 και συνεχίζει να δουλεύει φασόν.
Στη μνημονιοκρατία αντιτίθεται περίπου το 62% του εκλογικού σώματος.
Η ταξικές διαιρέσεις βάθυναν πολύ από το 2010.

Με αναίδεια, δειλία και κυνισμό ο ΣΥΡΙΖΑ αγνόησε το δημοψήφισμα και συνέχισε την επαχθή (όχι «απεχθή») μνημονιοκρατία. Οι φτωχοί πληθαίνουν· οι αυτοχειρίες συνεχίζονται· αμέτρητες οικογένειες ζουνε με θλίψη, μακαρόνια και στα σπίτια παπππούδων· έχουμε γεμίσει άστεγους και πένητες, κάποιοι από τους οποίους προέρχονται από τη μεσαία τάξη που αποσαθρώνεται· οι έμποροι υποφέρουν· η αποβιομηχανίση είναι πια επιδημία· η αστυνομία και η δικαιοσύνη είναι όπως τις ξέραμε επί Σαμαρά· το κράτος πρόνοιας φυτοζωεί· μας ταΐζουν έθνος, ηθικό πανικό κι Ορθοδοξία. Επιπλέον ξεπουλιούνται τα πάντα και περνούν νόμοι που εξασφαλίζουν τη συνεχιζόμενη δήωση των αγέννητων γενεών.

Παράλληλα σχεδόν κάθε κοινωνική αντίδραση σίγησε: είτε γιατί δαιμονοποιείται και κατασυκοφαντείται, είτε λόγω απελπισίας, είτε γιατί οι πρώην φορείς της διαμαρτυρίας τακτοποιήθηκαν από την κυβέρνηση (κάποιοι άλλωστε αντιδρούσαν το 2010-2015 με σκοπό να διοριστούν), είτε γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ εκ του αποτελέσματος επιβεβαίωσε την ΤΙΝΑ (There Is No Alternative) και την πολιτική του να πορευτούμε όπως μας αφήνουν. Ταυτόχρονα η ΑΝΤΑΡΣΥΑ κάπου κρύβεται, η ΛΑΕ είναι μια θλιβερή παράτα, το ΚΚΕ η γνωστή όπερα της πεντάρας με τα μεγάλα ηθικά διδάγματα και την αγκυλωμένη εικονογραφία του.

Πολλοί αρέσκονται να κομπάζουν ότι τα είχανε προβλέψει όλα αυτά επειδή οι Συριζαίοι είναι ανίκανοι, αδίστακτοι ή και τα δύο. Εγώ θα αντιτείνω ξανά αφενός ότι άλλες οι αντιρρήσεις μας στον Απόστολο Παύλο και άλλο η κριτική μας στη βασιλεία του Θεοδοσίου, αφετέρου ότι δεν μας ενδιαφέρει καν η ποιότητα του πολιτικού προσωπικού του ΣΥΡΙΖΑ: στην πολιτική μάς ενδιαφέρει το τι κάνεις, όχι ποιος είσαι.

Για να κάνω σαφέστερο το δεύτερο σημείο: μας ενδιαφέρει η ερωτική ποίηση του Ελύτη κι όχι ποιες είναι οι αφορμές της, το έργο του Παπαδιαμάντη και όχι αν ήταν παρθένος, τα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι και όχι οι φρικώδεις πολιτικές απόψεις του. Τον ΣΥΡΙΖΑ δεν τον εκλέξαμε ούτε γιατί «τον πιστέψαμε», ούτε γιατί «είναι καθαροί» — τουλάχιστον όχι όλοι. Τον εκλέξαμε να κάνει μια δουλειά, που δεν την κάνει. Γιατί όχι τον θίασο του ολίγιστου Μητσοτάκη Jr. λοιπόν;

Θα αντιτείνει κανείς ότι από νωρίς διαφάνηκε πως ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί ή δεν θέλει να καταλύσει τη Μνημονιοκρατία ή, πολλώ μάλλον, να ηγηθεί μιας προσπάθειας του ευρωπαϊκού Νότου εναντίον του ορντολιμπεραλισμού και της γερμανικής «πολιτικής Σουηβής σπιτονοκοικυράς». Βεβαίως, και στις εξωμνημονιακού χαρακτήρα πολιτικές του ο ΣΥΡΙΖΑ αναδείχθηκε ολίγιστος με εξαίρεση κάποια δειλά κι ασυνάρτητα βήματα στην Υγεία, τη διαχείριση του προσφυγικού μέχρι που έπαθαν μαζικό Δένδια, το σύμφωνο συμβίωσης και την ιθαγένεια. Πράγματα που θα έκανε και μια κυβέρνηση ΓΑΠ, φερ’ ειπείν.

Έτσι εγώ βλέπω τα πράγματα.

Τζαμί

Adam Craig Thompson.png

Την προηγούμενη δεκαετία, λίγο αφού είχε αποφασιστεί η οικοδόμηση τζαμιού στην Αθήνα μίλαγα με κάποιον από το επιτελείο του κυρίου Καλού ο οποίος μου έλεγε ότι η κοινή γνώμη ήταν αρνητική σύμφωνα με δημοσκοπήσεις που είχανε παραγγείλει και για αυτό σκόπευαν να κωλυσιεργήσουν.

Δέκα περίπου χρόνια μετά φαίνεται να ξεκινάει η διαδικασία να χτιστεί τζαμί με έξοδα του ελληνικού κράτους. Είμαι υπέρ και της οικοδόμησης του τζαμιού και υπέρ του να γίνει με έξοδα του ελληνικού κράτους.

Φίλος του Ισλάμ δεν θα ισχυριστώ ότι είμαι, ούτε για πλάκα. Παράλληλα, με εξαίρεση τον ένα πεφωτισμένο πάπα Φραγκίσκο, τον ένα Αναστάσιο Αλβανίας και φωτεινούς ανθρώπους που παντου βρίσκονται, οι μονοθεϊστικές θρησκείες είναι πηγή δυστυχίας, γεννήτριες ενοχής, αφορμή πολέμων και ανείπωτης καταπίεσης.

Γιατί λοιπόν να φορτωθούμε ένα τζαμί στην Αθήνα; Απλούστατα γιατί υπάρχουν άνθρωποι που το χρειάζονται και οι οποίοι προς το παρόν λατρεύουν τον θεό τους σε μάλλον επικίνδυνα αυτοσχέδια τζαμιά, συνήθως εκεί όπου προ αναγκαίων μεταρρυθμίσεων υπήρχαν συνοικιακά μαγαζιά. Εκεί λήγει η συζήτηση: σε μια χώρα όπου ανεγείρονται εκκλησίες για πλάκα, ή για να νομιμοποιήσουν αυθαίρετα, ένας αξιοπρεπής χώρος λατρείας για τους μουσουλμάνους είναι αυτονόητος. Τέλος, υπενθυμίζω ότι πρόκειται για χώρο λατρείας κυρίως φτωχών ανθρώπων: αν ήθελε κανάς σαουδάραβας πρίγκηπας να κάνει προσευχή θα του έδιναν το Ηρώδειο, ή έστω το τζαμί Τζισδαράκη (όπως τη δεκαετία του ’60).

Γιατί να χτίσει το τζαμί το ελληνικό κράτος; Για να μην το χτίσει κάποιο αυταρχικό κράτος-τρομοκράτης όπως η Σαουδική Αραβία ή μία από τις βιτρίνες της.

Τέλος, χρειαζόμαστε τζαμί στην Αθήνα για ακόμα έναν λόγο. Παρότι τελικά θα χτιστεί κρυμμένο ανάμεσα σε μάντρες, συνεργεία και στο γενικότερο θλιβερό αχούρι που το ΠΑΣΟΚ αποκαλούσε «Ελαιώνα», το τζαμί θα αποτελεί οπτικό σπάσιμο της κυριαρχίας της Ορθοδοξίας στην Ελλάδα, έστω και σε ταπεινά συμβολικό επίπεδο.

Εξηγούμαι: καμμία κοινωνική σχέση και αλληλεπίδραση δεν μπορεί να ερμηνευθεί ορθά χωρίς να λάβουμε υπόψεις τις σχέσεις εξουσίας. Η Ορθοδοξία στην Ελλάδα είναι εξουσία, το Ισλάμ όχι.

Η κυριαρχία σε συμβολικό και πολιτικό επίπεδο της Ορθοδοξίας είναι απόλυτη, και δεν μιλάω βεβαίως για τη χριστιανική παράδοση της χώρας μας. Μιλάω για αυτό που ξεκίνησε το 1987, όταν ο Τρίτσης προσπάθησε να κρατικοποιήσει την εκκλησιαστική περιουσία και (βλακωδώς) να αλλάξει το σύστημα εκλογής επισκόπων. Ο «αγώνας» εκείνος ανέδειξε τον Χριστόδουλο και δεκάδες μιμητές και επιγόνους του: εκμεταλλευόμενοι την αγωνία περί ταυτότητας που έφερε η κατάρρευση του σοβιετικου σχηματισμού και μια ντεκαφεϊνέ ιδεολογική-εθνικιστική εκδοχή της νεορθοδοξίας, ο κλήρος εγκατέλειψε τη σωτηρία της ψυχής και τα καλά έργα και ρίχτηκε στον πολιτικό στίβο απροσχημάτιστα, προτιμώντας να διαμορφώνει πολιτικές συνειδήσεις αντί ξέρω γω να οικοδομεί πνευματικώς και να ποιμαίνει. Αυτό ακριβώς κάνουν και άλλες εκκλησίες και αλλού (Σερβία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ρωσία, Πολωνία κτλ.) αλλά στην Ελλάδα η Εκκλησία δεν έχει καμμία αντιπολίτευση ουσίας όσον αφορά το πολιτικό πρόγραμμα των δεσποτάδων της.

Έστω λοιπόν και ως κάρφος στο μάτι της ορθοδοξίας, ένας μιναρές είναι ό,τι πρέπει.

Για το θέμα της χαμένης ευκαιρίας

Η νεωτερικότητα στέργει τις ιστορίες για χαμένες ευκαιρίες: ανεκπλήρωτοι έρωτες, ματαιωμένες προσδοκίες, προδομένες επαναστάσεις, αξόδευτες ζωές, χαραμισμένα ταλέντα. Η νεωτερικότητα επίσης τρελαίνεται για τα «τι θα γινόταν αν» και για εναλλακτικές πραγματικότητες, με τον ίδιο τρόπο που ο Μεσαίωνας λάτρεψε την ιδέα της μετά θάνατον ζωής.

Ωστόσο, ο Μεσαίωνας ασχολιόταν με τον Παράδεισο και τα ασαφέστατα θέλγητρά του, όμως ασχολιόταν και με την Κόλαση — αν και όχι τόσο εμμονικά όσο τείνουμε να πιστεύουμε. Η νεωτερικότητα, απεναντίας, έχει αφοσιωθεί μόνο σε μία πτυχή του θέματος «χαμένες ευκαιρίες».

Η νεωτερικότητα αποφεύγει την Κόλαση ως πιθανότητα και αρκείται στο να την περιηγείται ως γεγονός τετελεσμένο και ως επί γης πραγματικότητα. Αρνείται λοιπόν η νεωτερικότητα να ασχοληθεί, πλην σποραδικών εξαιρέσεων, με τις χαμένες ευκαιρίες του Κακού (για να χρησιμοποιήσω έναν όρο που περιφρονώ λόγω της οιονεί κενότητάς του). Κι έτσι, δεν διαβάζουμε και δεν βλέπουμε ταινίες για τον δικτάτορα που απέτυχε, για τον δολοφόνο που πιάστηκε πριν καν φονεύσει, για τον διεφθαρμένο πολιτικό που δεν πρόλαβε να διαφθαρεί γιατί τον κόντυναν νωρίς, για τον ψυχοπαθή που καταπιέστηκε τόσο όσο να μην αναπτύξει τη στυγερή απανθρωπιά που έχει μέσα του ταμιευμένη, για τον βιαστή που έφαγε βρωμόξυλο πριν καν προλάβει να αγγίξει το υποψήφιο θύμα του.

Αριστοφάνης

Έχω έναν φίλο μουσικολόγο ο οποίος στις μεταξύ μας συζητήσεις χωρίζει την παλιά μουσική σε αυτήν που έχει “αξία” και σε αυτήν που έχει “ενδιαφέρον”. Όταν λέει “ενδιαφέρον”, εννοεί ακαδημαϊκό, ιστορικό, μουσικολογικό ή και μουσειακό ενδιαφέρον. Όταν λέει “αξία” εννοεί αισθητική αξία, ό,τι κι αν (δεν) σημαίνει αυτό: ότι θα ακούσει κανείς αυτή τη μουσική και θα τη χαρεί.

Μου φαίνεται πολύ δύσκολο να αποφανθεί κανείς ότι το τάδε έργο έχει “ενδιαφέρον» αλλά όχι “αξία”, ακόμα και αν πρόκειται για αυλικές όπερες ή για φορμουλαϊκή μουσική συνοδεία των ποδόλουτρων που έκανε ο εκλέκτορας της Σαξωνίας για την άτιμη την ποδάγρα του. Άλλωστε γι΄αυτό ταυτιζόμαστε και με φτηνή ποπ ή με σκυλοπαραγωγές της εποχής μας, ενοχικά εμείς οι μορφωμένοι: η μουσική είναι δαιμονία και μπορεί να μας αγγίξει ακόμα και στην πιο τυποποιημένη ή άψυχη εκδοχή της.

Όταν όμως μιλάμε για κείμενα, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι πολλά γραπτά του παρελθόντος έχουν κυρίως μουσειακό ή ιστορικό ή φιλολογικό “ενδιαφέρον” και ελάχιστη “αξία” — για να παραμείνω στο χονδροειδές αλλά χρήσιμο σχήμα του μουσικολόγου φίλου μου. Υπάρχουν άφθονα παραδείγματα: σάτιρες, πολεμικές, αντιρρητικοί, μανιφέστα ημιτελών επαναστάσεων, θεοφιλοσοφικές αναλύσεις ιώτα και κεραίας, ηθικοπλαστικές χρηστοήθειες, αφηγήσεις για εποχές που επιλέξαμε να λησμονήσουμε, ποίηση τοξικά διακειμενική, επικαιρικά ενός χαμένου κόσμου, χρονογραφήματα του παρωχημένου… Μεγάλο μέρος κάθε γραμματείας απλώς δεν μας αφορά όλους, δεν αφορά τους μη ειδικούς: δεν έχει “αξία».

Σε αυτή την κατηγορία, της γραμματείας χωρίς “αξία” εμπίπτουν οι κωμωδίες του Αριστοφάνη. Πληκτικές και αηδείς ως ανάγνωσμα, αποκομμένες από τη λειτουργία τους όταν παραστάθηκαν και πνιγμένες στους υπαινιγμούς και τις σπόντες (μενσιωμένες συνήθως) ανεβαίνουν ξανά και ξανά και ξανά πετσοκομμένες ή ελεύθερα διασκευασμένες. Η τεχνική τους είναι εφάμιλλη κακών γελοιογραφιών· η θεματική τους είναι η κοινωνική σάτιρα, ο Σωκράτης, οι δημαγωγοί, ο πόλεμος, ο Ευριπίδης. Ποιον αφορά ο Ευριπίδης ως υποδεέστερος του Σοφοκλή πια; Ποιος θεωρεί τον Σωκράτη στρεψοδίκη; Πόσο γέλιο βγάζουν οι Εκκλησιάζουσες; Τι μας λεν οι Σφήκες;

Το “ενδιαφέρον” των εννέα σωζόμενων αριστοφανικών κωμωδιών είναι πελώριο, ανυπολόγιστο, αλλά η “αξία” τους μηδαμινή: ο Αριστοφάνης, ένας υπερπροικισμένος επιθεωρησεογράφος μιας πνευματικώς υπέρλαμπρης εποχής, αντανακλά λίγη από τη λάμψη της. Είναι ένας στριφνός ηθικολόγος που με προσηκόντως διονυσιακό μπρίο χρησιμοποιεί την αφηγηματική ευρηματικότητα και την κωμική πονηριά του για να σκεπάσει την ανατριχιαστική ρηχότητά του με ένα κουβερλί μπαλωμένο από βωμολοχίες, υπαινιγμούς και ξυπνάδες. Ξανά και ξανά αποθεώνει την ηθική του χρηστού μεσήλικα ιππέως που θα κωδικοποιήσει λίγο αργότερα ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια: ο Ευριπίδης είναι πούστρα, ο Σωκράτης σοφιστής, οι δημοκρατικοί δημαγωγοί, οι γυναίκες χαζόμουνα κ.ο.κ. Την ηθική αυτή του ιππέως, της φρόνησης και μεσότητος του μεσήλικα ιππέως, την θεωρεί αναπόδραστη, μια ΤΙΝΑ της εποχής του, και την προπαγανδίζει με τρόπο υπερβολικά εξώφθαλμο και χυδαίο ακόμα και για τον πιο θερμό εραστή της στρατευμένης τέχνης.

Αντιλαμβάνομαι ότι στην παιδοκτόνο μετεμφυλιακή Ελλάδα οι γαμοκουβέντες και οι αριστοφανικοί φαλλοί επί σκηνής λειτουργούσαν απελευθερωτικά, αφού με το πρόσχημα του αρχαίου κλέους έδιναν βήμα στην ενστικτώδη και τυφλή ανάγκη μιας ολόκληρης κοινωνίας να βγάλει γλώσσα, αν όχι κωλοδάχτυλο, στην Τριμούρτι Γεροστάθης-Γυμνασιάρχης-Χωροφύλαξ. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι καλύτεροι έφτιαξαν τους καλύτερους Όρνιθες (το ευρηματικότερο και ευγενέστερο αριστοφανικό έργο, ίσως το μόνο γνήσια αστείο) και ότι αυτοί απαγορεύτηκαν από τον φιλόσοφο-βασιλέα Κωνσταντίνο Τσάτσο.

Αντιλαμβάνομαι ότι χρωστάμε ευγνωμοσύνη στη διαμάχη Κουν-Σαββόπουλου για τους Αχαρνής που προέκυψαν, ίσως ήταν η μόνη φορά που είχε δίκιο ο Νιόνιος.

Αντιλαμβάνομαι ότι επί παπανδρεοκρατίας (1981-1989) ο Αριστοφάνης ήτανε το διανοουμενέ υποκατάστατο ή άλλοθι του Δελφινάριου.

Δεν αντιλαμβάνομαι γιατί ασχολούμαστε ακόμα με τον Αριστοφάνη.

Δύο εντελώς γερμανικά σκάνδαλα

Photo 6-7-16, 20 10 58.jpg

… όπως μου τα περιέγραψε Γερμανός φίλος και συνάδερφος. Το πολυσκάνδαλο του Stuttgart 21 θα το ξέρετε ήδη.

Νέο αεροδρόμιο Βερολίνου

«Έχουνε φτάσει σε σημείο που η φτηνότερη λύση είναι να το γκρεμίσουν και να το ξαναφτιάξουν από την αρχή. Έχουνε ξεφύγει γύρω στα 800 εκατομμύρια πάνω από τον προϋπολογισμό. Κι έχει κι άλλο: ο ηλεκτρολόγος για τις εγκαταστάσεις δεν ήταν μηχανικός, ούτε καν αρχιτέκτονας — διακοσμητής ήταν. Δεν είχε ιδέα από δημόσια έργα αλλά είχε βύσμα.

Οι εργολάβοι ήξεραν ότι ο τύπος είναι άσχετος κι έκαναν απίστευτες κακοτεχνίες. Δύο πράγματα θα σου πω: αυτοί που έφτιαξαν έναν πυρίμαχο τοίχο φρόντισαν να τον φτιάξουν όσο πιο φτηνιάρικο γινόταν και δεν έδιναν μία για τις προδιαγραφές, συνεπώς ο πυρίμαχος τοίχος είναι άχρηστος. Επίσης, οι ανιχνευτές καπνού είναι εγκατεστημένοι τσάτρα πάτρα. Έχουν γίνει πολλά άλλα τέτοια.

Το καλυτερο: όταν όλα αυτά αποκαλύφθηκαν, έψαξαν να βρουν τους εργολάβους που έφτιαξαν τον τοίχο και τους ηλεκτρολόγους που είχαν εγκαταστήσει τους ανιχνευτές καπνού. Όλα τα παραστατικά αλλά και τα σχέδια είχανε χαθεί μυστηριωδώς κι έτσι δεν υπάρχει τρόπος να βρουν ποιος εργολάβος έκανε τι και να τον αναγκάσουν να τα ξαναφτιάξει σωστά. Επίσης, επειδή έχουν εξαφανιστεί τα σχέδια, οι ανιχνευτές, που είναι εγκατεστημένοι και καλωδιωμένοι όπως να ‘ναι, ένας χαμος από καλώδια, πρέπει να ξηλωθούν.»

Η καταστροφή των Γενικών Αρχείων της Κολωνίας το 2009

«Όταν έσκαβαν τη σήραγγα για το μετρό κατέρρευσε το κτήριο από πάνω. Το κτίριο ήταν τα Γενικά Αρχεία, ένα εξαώροφο το οποίο κατάπιε το έδαφος. Λέγεται ότι δεν είχε γίνει κανονική γεωλογική μελέτη.

Ήτανε μέρα μεσημέρι και το κτίριο ήτανε γεμάτο εργαζόμενους και επισκέπτες. Ευτυχώς οι εργάτες που έσκαβαν κατάλαβαν τι έγινε εγκαίρως, έτρεξαν κι έβαλαν τις φωνές και βγήκε έξω ο κόσμος και σώθηκε. Έτσι είχαμε μόνο 2 νεκρούς ενώ θα είχαμε εκατοντάδες. Το μεγαλύτερο μέρος των αρχείων, μιλάμε για χίλια χρόνια ιστορίας, δεν μπόρεσε να σωθεί και έγινε μπάζα, ακόμα και σήμερα σκαλίζουν εθελοντές τα χαλάσματα να σώσουν ό,τι μπορούνε.

Έκτοτε μούγκα. Κανείς δεν λέει τίποτα για το θέμα. Ούτε ξανάρχισαν τα έργα, βέβαια. Περιμένουν να εκδικαστεί η υπόθεση, αλλά ποιος ξέρει πότε θα γίνει αυτό.»

Cui prodest Brexit?

Photo 2-7-16, 18 50 45 — Ξεχασμένο πανώ μετά από διαδήλωση κατά του Brexit. Λονδίνο, Ιούλιος 2016.

Θα προσπαθήσω να καταγράψω στοιχεία εμπειρίας και κάποιες γνώμες μου για το πρόσφατο δημοψήφισμα, άτακτα και αποσπασματικά.

One way or another

Το Ηνωμένο Βασίλειο επιδίωκε ούτως ή άλλως ειδική σχέση με την (υπόλοιπη) ΕΕ, σχέση χαλαρότερη από της Δανίας και της Σουηδίας αλλά ίσως στενότερη από αυτή που έχει η Νορβηγία με την ΕΕ. Κανονικά θα μπορούσε να επιβάλει αυτή τη σχέση όπως επέβαλλε κάθε απαίτησή του μέχρι τώρα: με το στανιό κι εκβιαστικά. Με την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου, αυτή η ειδική σχέση θα προκύψει μέσα από διαπραγματεύσεις Βρετανίας-ΕΕ.

Γιατί κακολογείς την Αλβιόνα;

Από την ΕΕ οι βρετανικές κυβερνήσεις ήθελαν μόνο την Κοινή Αγορά: αυτό απαιτεί το Σίτυ. Το Σίτυ είναι προϊόν εκτροφής με τα χρήματα του πετρελαίου της Βόρειας Θάλασσας και απεχθάνεται κάθε μορφή έξωθεν ελέγχου και ρύθμισης. Εντός της ΕΕ οι βρετανικές κυβερνήσεις επικαλούνταν το ιερόν όνομα της εθνικής κυριαρχίας (sovereignty) για να φέρουν την Ένωση στα μέτρα τους. Οι βρετανικές κυβερνήσεις

πολέμησαν το ισχυρό Ευρωκοινοβούλιο ξανά και ξανά,
μπλόκαραν την εκλεγμένη Επιτροπή,
κατέπνιξαν την εκπροσώπηση των ευρωπαϊκών περιφερειών.

Γενικότερα, οι βρετανικές κυβερνήσεις σαμποτάρισαν ξανά και ξανά κάθε δειλή απόπειρα εκδημοκρατισμού και λαϊκής νομιμοποίησης της ΕΕ, ενώ το 2004 έμπασαν τις χώρες του Βίσεγκραντ, πρόθυμους αλείπτες των ΗΠΑ, για να μην αποκτήσει ποτέ ενιαία εξωτερική πολιτική η ΕΕ. Και πάει λέγοντας. Με άλλα λόγια, κατάντησαν την ΕΕ αυτό το αυταρχικό ξυνεστηκός που σφυρίζει αδιάφορα απέναντι στους φασίστες, φτωχοποιεί τον Νότο και πνίγει πρόσφυγες· μετά έστριψαν δια του δημοψηφίσματος.

Γιατί δημοψήφισμα;

Γιατί ήθελε ο Κάμερον να περιθωριοποιήσει τους αντιευρωπαϊστές Τόρηδες και να απαλλαγεί από τον κρυπτοφασίστα Φαράζ, που είναι ένας Άγγλος Καρατζαφέρης.

Μα γίνονται αυτά στην green and pleasant land;

Υπάρχει μια σκιά στον βρετανικό δημόσιο βίο, λέγεται συγκρότημα Μέρντοκ και είναι ανίκητο. Βρετανικά ΜΜΕ δεν είναι μόνο το BBC και κάτι ωραία έργα που βάζει το Channel Four. Οι Βρετανοί που διαβάζουν, διαβάζουν κυρίως φυλλάδες. Η Daily Mail π.χ. κάποτε θα συγχωνευθεί με το Πρώτο Θέμα. Πέρα από τις φυλλάδες, η Telegraph ανέκαθεν ήταν επιπέδου του νυν παρακμασμένου Βήματος, οι Times ανήκουνε στον Μέρντοκ, ο Guardian μπορεί να γίνει το πιο αφόρητα ελιτίστικο φύλλο που υπάρχει. Ο πολιτικός διάλογος δεν είναι καλύτερος από τον ελληνικό: ξυπνάδες, μεγάλα λόγια, τρομολαγνεία, κομψά μπινελίκια, πατερναλισμός, κινδυνολογία αβέρτα, μπηχτές, character assassination, βουλευτικός μαυρογυαλουρισμός (ένεκα και των μονοεδρικών περιφερειών). Σε αυτό το θολό τοπίο δεσπόζει ο υπερφυσικός ανδριάντας του πατέρα κάθε ερασιτέχνη Παππά, το είδωλο του Alastair Campbell, πατρός του ψεύδους.

Καλά, και οι Άγγλοι γιατί δεν θέλουν την Ευρώπη;

Την θέλουν, όσοι είναι Middle Class και δεν είναι τρελαμένοι θατσερικοί (οι περισσότεροι θατσερικοί έχουνε πεθάνει ή έγιναν New Labour τη δεκαετία του ’90 — το ίδιο κάνει). Την θέλουν όσοι είναι νέοι, ανεξαρτήτως τάξεως, και τους άγγιξε για λίγο η μαγεία των Erasmus και των άλλων ανταλλαγών, του ταξιδιού και της ανοιχτωσιάς, όσα δηλαδή νομίσαμε μεταξύ 1989 και 2008 ότι θα γίνει η Ευρώπη.

Και πώς βγήκε το Leave τότε;

Ο Μέρντοκ και τα έντυπά του το απεργάζονται από το 1992. Δεν περνάει ούτε μέρα χωρίς να γράψουν για τους ευρωγραφειοκράτες, την τυραννία των Βρυξελλών, τις προδιαγραφές της ΕΕ για τα αγγούρια, τις σοκολάτες, τα λουκάνικα. Αυτά όλα επιβεβαιώνουν και πατάνε πάνω στο παλιό θατσερικό στόρυ: What has Europe ever done for us? Μιλάμε για στόρυ που διανθίζεται με ιστορίες φρίκης για τη Γαλλική Επανάσταση (ενώ εμείς κάναμε την Glorious Revolution και δεν άνοιξε μύτη), με Ναπολέοντα, με πουρκουάδες και πώς σάπισαν για την Ευρώπη τα παλληκάρια μας στα χωράφια της Φλάνδρας όπου βγαίνουν παπαρούνες, με γελοίους δειλούς Γάλλους κι αγέλαστους εωσφορικούς Ναζί (τουλάχιστον ένα ντοκυμαντέρ τη βδομάδα για τον Πόλεμο), με αστείους μεσογειακούς (wops), ή άξεστους ανατολικοευρωπαίους και κωμικούς σκανδιναβούς κτλ κτλ κτλ… Η Ευρώπη είναι για τη Middle England ό,τι ήτανε για εμάς η Τουρκία — μείον την απειλή πολέμου.

Μα γίνονται αυτά τα πράματα;

Κάτω από το λούστρο ψώνια-μουσεία-Λονδίνο-βασίλισσα-τσάι-φλέγμα βρίσκεται η πραγματικότητα. Μέρος αυτής της πραγματικότητας αποτελεί η εργατική τάξη της Αγγλίας. Η εξαθλίωσή της ίσως δεν είναι πιο τρομακτική από αλλού. Μάλλον δεν αποτελούν αγγλικές αποκλειστικότητες πόσο τριτοκοσμικά φτωχό κι εξαθλιωμένο μοιάζει το Πρέστον, πόσο ανεξέλεγκτο είναι το έγκλημα στο Χαλ, ότι εμφανώς κακοποιημένη γυναίκα και άνδρα με όλα του τα δόντια σάπια έχω δει μόνο στο Νιουκάσλ, όσο κι αν ταξίδεψα. Το πιο τρομακτικό γεγονός σχετικά με την εργατική τάξη στην Αγγλία είναι η απόλυτη απαξίωση και δαιμονοποίησή της, ιδίως των φτωχότερων στρωμάτων της, καθώς και ότι η ίδια έχει εσωτερικεύσει τον πατερναλισμό που υφίσταται: benefit cheats, bloody chavs, underage mums είναι μερικές από τις έννοιες πάνω στις οποίες χτίζεται η συζήτηση για τους φτωχούς. Συνήθως η συζήτηση αυτή για τα παράσιτα και τους λούζερ στο estate housing συνοδεύεται από κορώνες για την αγνή εργατική τάξη πριν λ.χ. τη δεκαετία του ’70 (πριν τον Winter of Discontent και την απεργία των ανθρακωρύχων), όταν honest hardworking men δούλευαν, έτρωγαν αυγά με μπέικον, έπιναν real ale και πήγαιναν νωρίς για ύπνο (για να πεθάνουν εκεί γύρω στα εξήντα τους, αν ήταν τυχεροί).

Άρα τι;

Άρα αυτοί οι άνθρωποι, αλλά και οι γενικά εύποροι Εγγλέζοι της υπερλατρεμένης countryside, δεν έχουν τίποτα να περιμένουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Γιατί, ελάτε, δεν μιλάμε καν για ευρωπαϊκό ιδεώδες πια, για την ΕΕ μιλάμε: μια ένωση που έχει τόσο στενή και τόσο ειλικρινή σχέση με τα ευρωπαϊκά ιδεώδη όσο η πάλαι ΕΣΣΔ με την επανάσταση και τον σοσιαλισμό.

Μάλιστα. Άρα κακώς έγινε δημοψήφισμα;

Κανένα δημοψήφισμα δεν έγινε κακώς. Και το γεγονός ότι πλήθυναν τα δημοψηφίσματα τώρα τελευταία μάλλον σχετίζεται με τη γενικευμένη απονομιμοποίηση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Ίσως να είναι μια αγωνιώδης απόπειρα της προσχηματικά αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας να δώσει εχέγγυα δημοκρατικότητας. Σημασία έχει ότι κανένα δημοψήφισμα, επαναλαμβάνω, δεν έγινε κακώς — εκτός από το ιρλανδικό για την επέκταση του δικαιώματος του γάμου σε όλους, γιατί τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορεί να είναι αντικείμενο απόφασης της πλειοψηφίας.

Δημοψηφίσματα

Εμένα τα δημοψηφίσματα μού δίδαξαν το εξής: πίσω από το Ναι και το Όχι συστρατεύονται ετερόκλιτα και ετερόκλητα πλήθη και σκοποί. Το ελληνοκυπριακό Όχι του 2004 το στήριξαν φασίστες, δημαγωγοί, σταλινικοί, νομικιστές, γαιοκτήμονες, παπάδες, μερικοί αναρχικοί, λαμόγια, πραγματιστές, σοσιαλδημοκράτες κτλ. Πήρε το 75%. Τα ζητήματα στα δημοψηφίσματα, είναι δύο:

Το προφανές, δηλαδή αν θα γίνει σεβαστό και
Ποιος ωφελείται από το ένα ή το άλλο αποτέλεσμα — το cui prodest? του τίτλου. Είναι σαφές για μένα ότι το Leave, ασχέτως με το ποιοι το στήριξαν και γιατί, συμφέρει το χειρότερο κομμάτι των αγγλικών ελίτ: τους υπερπλούσιους, τους αμερικανόφιλους απομονωτιστές, τα fat cats του Σίτυ και τους πρωτοφασίστες εθνικιστές.

Τουαλέτες

Έγραφα πρόσφατα εδώ πως «πίστευα […] και πιστεύω ότι πρέπει να θέτουμε εμείς την ατζέντα του τι συζητιέται στην κοινωνία. Πιστεύω ότι πρέπει να θέτουμε εμείς τα θέματα επί τάπητος αλλά και την οπτική γωνία και τους όρους που θα συζητηθούν.»

Υποθέτω λοιπόν ότι σύντομα θα έρθει και στην Ελλάδα, εμβόλιμη και εκτός τόπου, η αμερικάνικη συζήτηση για το ποιες τουαλέτες μπορούν ή και πρέπει να χρησιμοποιούν τα τρανς άτομα, άντρες και γυναίκες. Τη λέω εμβόλιμη και εκτός τόπου γιατί τα δικαιώματα των τρανς ατόμων στην Ελλάδα απλώς δεν υφίστανται και επειδή τρανς γυναίκες και άντρες αντιμετωπίζονται περίπου όπως οι πρόσφυγες: με αποστασιοποιημένη συγκατάβαση, με άοσμη συμπόνοια, με «μακριά από εμάς κι όπου θέλει ας πάει», εξιδανικευτικά, ως εξωτικά ή κι υπερφυσικά όντα αλλά και ως μιάσματα που αμέτι μωχαμέτι έχουνε βαλθεί να ξεκάνουν τις μακραίωνες και πανάρχαιες παραδόσεις του ελληνισμού, που χρονολογούνται από το 1949 ή και παλαιότερα.

Εικάζω λοιπόν ότι σύντομα κάτι θα γραφτεί σε κάποιο έντυπο ή ιστότοπο του ελληνικού χιψτερισμού και μετά θα κάθονται πολλοί, σε σοσιαλμήντια και κανάλια, στα καφενεία, στην αγορά, να σχολιάζουν, να παθιάζονται, να βρίζουν, να κάνουνε τον καζουισμό τους ο καθένας. Πολλοί θα ασχολούνται με το ποιο κριτήριο θα ορίσουμε εμείς σχετικά με το πού θα κάνουνε την ανάγκη τους (ή θα τσεκάρουν τα μηνύματά τους στο κινητό) τα τρανς άτομα.

Και πάλι η ατζέντα θα έχει τεθεί από έξω, μέσα σε στενά πλαίσια και με έμφαση στο επιμέρους. Και πάλι θα πρέπει να πάρουμε θέση, αν θέλουμε να συνεχίσουμε να κορυβαντιούμε με τους σοσιαλμηντιακούς συμπανηγυριστές μας, για κάτι που θυμίζει λίγο το «σκόρδο εναντίον κρεμμυδιού» που διχάζει παλιές αρμένικες οικογένειες, λένε. Θα μας έχει διαφύγει το προφανές, όμως:

Γιατί υπάρχουνε χωριστές τουαλέτες αντρών και γυναικών;

Η απάντηση συνοπτικά είναι «κουλτούρα του βιασμού» και αποτυπώνεται αθώα τάχα στην εικονογράφηση αυτού του βιδανίου. Έτσι νομίζω, δηλαδή, δεν ξέρω: αρκετούς ειδικούς περί τα πάντα έχουμε, δεν χρειάζεστε κι εμένα από πάνω.

Επιφοιτήσεις

Bosch2

Στη δουλειά μου και παραέξω έχω την ευκαιρία να συναναστραφώ ανθρώπους που δεν υποψιάζονται πόσο βλάκες είναι αλλά και ανθρώπους που περνιούνται για πολύ εξυπνότεροι από όσο είναι.

Δεν είναι κουσούρι να είναι κανείς βραδύς ή να μην φτάνει το μυαλό του. Συνήθως ξέρει ότι πρέπει να δουλέψει πολύ και να ακούσει καλά τι λένε οι άλλοι. Αν έχει και λίγη ευαισθησία, κανένας δεν τον πιάνει.

Έξυπνο με λέγαν από μικρό. Δεν το θεώρησα ποτέ έπαινο, άλλωστε σπανίως προοριζόταν για έπαινος. Η εξυπνάδα δεν είναι καν δυνατότητα, απλώς αποτελεί χαρακτηριστικό του συστήματος. Δεν είναι έπαινος να έχεις γερά γόνατα, αφού αυτό από μόνο του δεν σε κάνει αθλητή ή χορευτή, πολύ περισσότερο καλό αθλητή ή χορευτή.

Η εξυπνάδα είναι ευτελής. Η εξυπνάδα σε κάνει τεμπέλη και η ακατέργαστη εξυπνάδα σε κάνει άτεχνο και συνήθως θορυβώδη τεμπέλη, τεχνίτη του μπούλσιτ. Η εξυπνάδα καθεαυτή είναι ευχέρεια και μόνο. Είναι το είδος της ευχέρειας που σε κάνει να βασίζεσαι υπερβολικά στις δικές σου νοητικές δυνάμεις και να τις θεωρείς αυτόματα πνευματικές δεξιότητες. Και όσο περισσότερο εμπιστεύεσαι τις δυνατότητές σου, τόσο λιγότερο αμφιβάλλεις, και δεν αμφιβάλλεις σχεδόν καθόλου για τον εαυτό σου, άρα τόσο ευκολότερα την πατάς.

Όταν ο έξυπνος άνθρωπος την πατήσει, βέβαιος για τις πεποιθήσεις του και όλο εμπιστοσύνη στις ικανότητές του, δεν διαφέρει σχεδόν καθόλου από τον βλάκα.