Δύο μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας που θα έπρεπε να έχουνε κάνει πολύ ντόρο είναι τα (αμετάφραστα στα ελληνικά) A canticle for Leibowitz (1960) του Walter M. Miller Jr. και The Sparrow (1996) της Mary Doria Russell. Για το πρώτο έχω γράψει εδώ τρεις αράδες. Πρόκειται για αμφίθυμο και πολύ πονηρό βιβλίο, βαθιά καθολικό μα βαθύτερα απαισιόδοξο: αφηγείται μια ανοικονόμητη σάγκα για την Καθολική Εκκλησία και το μέλλον του κράτους μετά τον πυρηνικό πόλεμο, με σκηνές που σου μένουν — και δεν το λέω με την καλή έννοια, εννοώ που σε στοιχειώνουν: ποτέ πια δεν θα μου ξαναφανεί αθώα πόρτα που ανοίγει προς τα έξω. Η σύλληψη της Ιστορίας στο βιβλίο είναι αντιχριστιανική αλλά εντελώς καθολική (αφήνω τον αναγνώστη να ανακαλύψει πώς είναι αυτό εφικτό), ενώ ο γενικότερος προβληματισμός πάνω στην Ιστορία και στην ανθρώπινη φύση είναι επιπέδου Σολάρις (και του βιβλίου του Σ. Λεμ και της ταινίας) αλλά και του «Αναρχικού των δύο κόσμων» (The Dispossessed) της Ούρσουλα Λε Γκεν. Το Sparrow είναι πολύ διαφορετικό βιβλίο. Δοσμένο σαν περιπέτεια και χρονικό ανακάλυψης, είναι μια απαισιόδοξη εκδοχή του Contact του Σέιγκαν. Η υπόθεση πάει ως εξής: εντοπίζουμε εξωγήινους μέσα από ραδιοφωνικές εκπομπές τους, τραγουδούν μαγευτικά, οι ηγέτες και οι διεθνείς οργανισμοί δεν ξέρουν τι να κάνουνε· οπότε η Καθολική Εκκλησία επωφελείται από την αδράνεια και στέλνει στη ζούλα δική της αποστολή στον πλανήτη των ασμάτων με επικεφαλής ένα Ιησουίτη γλωσσολόγο. Ακολουθεί ένα πολύ ενήλικο βιβλίο, ώριμο και πικρό, που μπορεί να διαβαστεί και ως μια ελεγεία για το πόσο μικρός κι άσπλαχνος είναι ο Θεός μας μέσα σε ένα τόσο αχανές και, τελικά, υπερβατικό σύμπαν: Matthew ten, verse twenty-nine: «Not one sparrow can fall to the ground without your Father knowing it.»
But the sparrow still falls. Γραμμένο με τον τρόπο των περιπετειών και των ευπώλητων page turner, περνάει το βαρύθυμο μήνυμά του υπαινικτικά. Παράλληλα σε βάζει στη διαδικασία να αναλογιστείς πόσο στενοί (αλλά και απελευθερωτικοί) είναι οι περιορισμοί της ανθρώπινης φύσης. Υπάρχει και κριτική στην εξουσία, που γίνεται αντιληπτή σαν φεουδαρχία, κριτική που δεν γίνεται ανοιχτά παρά μέσα από την αποτύπωση των συνεπειών της, ιδίως στον πλανήτη των τραγουδιστών. Ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις των συγγραφέων τους, το μήνυμα και των δύο βιβλίων οδηγεί στην παράφραση γνωστού τσιτάτου που έβαλα με τα κολλυβολατινικά μου για τίτλο: ούτε μέσα στην Εκκλησία υπάρχει σωτηρία.

Γη, ήλιος, πλανήτες
Είτε του γεωκεντρικού, είτε του ηλιοκεντρικού, ο Θεός μέχρι και την ανακάλυψη ότι ο Γαλαξίας είναι γεμάτος άστρα, ήτανε μικρός. Απερινόητος και ακατάληπτος και υπερβατικός ο Θεός, αλλά μικρός: Κάποιος που έχει μια Βασιλεία πέρα από τις σφαίρες και τις τροχιές, πίσω από ένα στερέωμα πραγματικό ή μεταφορικό.

Γαλαξίας
Ο Θεός μεγάλωσε όταν μάθαμε ότι ο Γαλαξίας είναι από αστέρια και μεγαλύνθηκε δυσθεώρητα στη σκέψη ότι μπορεί να είναι συνεπώς και γεμάτος ηλιακά συστήματα. Όμως και πάλι, ένας Θεός απερινόητος και ακατάληπτος κτλ. θα μπορούσε να έχει φτιάξει εκατομμύρια ηλιακά συστήματα ως το μαγευτικό ντεκόρ της δικής μας αποστολής και σωτηρίας.

Ανδρομέδα
Το σύμπαν, άρα και ο δημιουργός του, επεκτάθηκε ξανά κι απότομα όταν ήρθαμε σε επίγνωση του ότι το νεφέλωμα της Ανδρομέδας είναι γαλαξίας και αυτό, ότι υπάρχουνε πολλοί γαλαξίες, στους οποίους δεν θα φτάσουμε ποτέ. Επιστρατεύτηκε ένα κτίσις τις ετέρα του Αποστόλου Παύλου: ο Χριστός είναι για εμάς. Υπάρχουνε κι άλλοι Χριστοί; Πόσες υποστατικές ενώσεις έχουνε γίνει; Πρέπει εμείς να κηρύξουμε το Ευαγγέλιο σε πλάσματα που δεν ξέρουν από κρασί και ψωμί — και μάλλον δεν σκαμπάζουν ούτε από σώμα κι αίμα; Το Βατικανό προσφάτως εκπόνησε σχέδια δράσης, όχι ιδιαιτέρως πειστικά.

Σμήνη
Ο Θεός μεγαλώνει κι άλλο, μεγαλύνεται και απομακρύνεται: υπάρχουνε σμήνη γαλαξιών. Έκτοτε οι κοσμολογικοί αριθμοί γίνονται διαρκώς αστρονομικότεροι των αστρονομικών: τα σμήνη σχηματίζουν υπερσμήνη (όπως η Λανιάκεα, το δικό μας), πολλά υπερσμηνη. Πλέον, το ίδιο το σύμπαν είναι ακατάληπτο και απερινόητο. Μπορούμε μεν να το συζητάμε και να το περιγράφουμε με όρους αριθμών που περιέχουν πάρα πολλά μηδενικά, ωστόσο η επίκληση των αριθμών αυτών δεν τους καθιστά λιγότερο εκτός ανθρώπινης κλίμακας. Παράλληλα, ο δημιουργός αυτού του χαώδους και αχανέστερου από αχανές Κόσμου δεν μπορεί να είναι ούτε ο ψυχαναγκαστικός μικρονομοθέτης του Σινά, ούτε το πρόσωπο Φωτός του Θαβώρ, ούτε ο αραβόφωνος φιλεύσπλαγχνος προστάτης της Μέκκας.

Η σπατάλη της πολυπλοκότητας
Παράλληλα, η βιολογία και η συν αυτή επιστήμες, φανερώνουν κάτι πραγματικά ανατρεπτικό. Δεν αναφέρομαι στην εξέλιξη: την εξέλιξη την πολεμούν μόνον ηλίθιοι. Αναφέρομαι στην τεκμηριωμένη αδιανόητη σπατάλη τόσης πολυπλοκότητας, τόσης ζωής. Η ζωή είναι σπάταλη, τρομακτικά σπάταλη. Είναι σπάταλη, αδιάφορη και ατσούμπαλη. Ακόμα και όταν φύγει κανείς από το επίπεδο των ήδη πολύπλοκων μικροοργανισμών, που έχουν κατακυριεύσει τη γη, ακόμα και αν δεν σκεφτεί κανείς ότι από δισεκατομμύρια σπέρματα και σπερματοζωάρια και ωάρια ένα ή κανένα θα αναπτυχθεί σε κάτι, δείτε πώς η φύση σπαταλάει εκατομμύρια χταπόδια, ζαρκάδια, γατάκια, παιδιά. Η φυσική επιλογή δεν είναι επιλογή, είναι μακελειό αδιανόητης κλίμακας. Όλα σπαταλιούνται, βότανα, ζώντα, ακόμα και τα έμφρονα. Δεν υπάρχει σχέδιο, δεν υπάρχει σοφία, δεν υπάρχει αρμονία — υπάρχει μόνο μια δυναμικά και βάναυσα επιτυγχανόμενη ισορροπία, προϊόν άφθονων θανάτων.

Η απάντηση στο αίνιγμα είναι «άνθρωπος»
Απέναντι σε ένα απερινόητα πελώριο σύμπαν και τον απειρότερο και άρα όντως αδιανόητα τερατωδέστερο δημιουργό του, απέναντι σε μια φύση που ξοδεύει πολυπλοκότητα ασύστολα και, βεβαίως, ασυλλόγιστα, υπάρχει μόνον ο άνθρωπος. Για τον άνθρωπο τα πάντα μπορούν να είναι αφαιρέσεις και να αναχθούν σε γενικεύσεις, κάτι που προϋποτίθεται για να κατανοηθεί το σύμπαν και η ζωή, εκτός από τις ανθρώπινες σχέσεις: το παιδί που υποφέρει, ο γέροντας που θλίβεται, η μάνα που αγαλλιά, ο εραστής που ευφραίνεται, ο αποξενωμένος αδερφός, η φίλη που συνεορτάζει, ο συνάδερφος που συμπανηγυρίζει ή φθονεί, ο γείτονας που πέθανε.

Στεκόμαστε απέναντι σε ένα αχανές και εν πολλοίς άδειο σύμπαν και απέναντι σε μια σπάταλη και αδιάφορη ζωή. Είμαστε αμελητέες πολύτιμες στιγμές, ο ένας για τον άλλο.

Πρώτη δημοσίευση στο The Greek Cloud.

Συνοπτικός τυφλοσούρτης θέσεων των μνημονιακών εκθεσάδων, σε σχεδόν χρονολογική σειρά:

• Είμαστε νήπιος λαός, Έλληνες αεί παίδες εισίν: οριενταλισμός, βαλκανισμός, ελληνοκεμαλισμός, εξεψιοναλισμός («αυτά μόνο στην Ελλάδα, δεν είμαστε κράτος, δεν είμαστε λαός, δεν είμαστε Ευρώπη»). Η μνημονιοκρατία παιδαγωγεί.
• Μαζί τα φάγαμε. Ταύτιση του λαού με την προνομιούχα νομενκλατούρα της πασοκαρίας· απόδοση συλλογικής ευθύνης. Η μνημονιοκρατία καθαίρει.
• Δεν έγιναν οι μεταρρυθμίσεις. Οι μεταρρυθμίσεις ως η αρετή των χριστιανών: απόλυτη και άπιαστη, ιδιότητα μόνο του Πανάγαθου. Η μνημονιοκρατία αγώνας της μεταρρυθμιστικής αρετής κατά των αμαρτιών υμών των πεπτωκότων.
• Αχ, αν είχε περάσει το μέιλ Χαρδούβελη. «Αχ, αν δεν σε είχα παντρευτεί θα ήμουν βασιλιάς μέσα στου Ρέντη τώρα.»
• Κα-τα-ρα-μέ-νο δημοψήφισμα. Διότι όποιος λιμάρει τα δεσμά του οχλαγωγεί. Πού να μην είχε αγνοηθεί κιόλας.
• Η ζωή έδειξε… / έτσι είναι οι νόμοι της Οικονομίας. Όπου πραγματικές τιμωρητικές πολιτικές βαφτίζονται «νόμοι της Οικονομίας», σχεδόν φυσικοί νόμοι. Η Μνημονιοκρατία ως θετικιστική επιστήμη απέναντι στη μαγική σκέψη.

Επίμετρο, του Γιώργου Γιαννόπουλου:

Παριστάνουν τους δικαιωμένους επειδή τους παλινόρθωσαν οι ευρωαποικιοκράτες με πραξικόπημα, […] ζητάνε και δηλώσεις μετανοίας απ’ όσους τους εκπαραθύρωσαν ― «άδικα», δηλαδή μάταια — από την εξουσία που θεωρούν ότι τους ανήκει κληρονομικά. […]

Παρουσιάζουν τα αντίποινα των αφεντικών τους εναντίον των Ελλήνων, ως δίκαια και αυτονόητη συνέπεια της αντίστασης στις «μεταρρυθμίσεις» τους[.]

Είναι ενδεικτικό του τρόπου που λειτουργεί ο άρρωστος εγκέφαλος των ολιγαρχικών, και εξηγεί γιατί τα βασικά τους «επιχειρήματα» είναι του τύπου «είστε κακόγουστοι», «είστε ακατέργαστοι», «είστε μπας κλας».

Δημοσιεύτηκε στο Greek Cloud.

1.
Αυτό που αποκαλούμε «σκατοψυχιά» διαθέτει εννοιακή ενσάρκωση: τον ελιτισμό της Άυν Ραντ. Πρόκειται για ελιτισμό του οποίου το κριτήριο δεν είναι το πνεύμα (αλίμονο!), ούτε η εμφάνιση, πολλές φορές ούτε καν η τάξη ― παρά το ποιος τυγχάνει ισχυρός και πλούσιος. Ο ελιτισμός δεν είναι ιδεολογικός μανδύας της σκατοψυχιάς, είναι η έκφρασή της ως πολιτικής, και δη βάσει μιας απλής αρχής: αν δεν είσαι ισχυρός και πλούσιος, να κι αν ψοφήσεις, να κι αν δεν ψοφήσεις.

2.
Οι αριστεροί τείνουν να έχουν μεγάλη καρδιά και στενό μυαλό, οι αϋνραντικοί μικρή καρδιά και στενό μυαλό.

3.
Το αδόκιμο «αϋνραντικοί» που χρησιμοποιώ είναι όρος τελικά εξίσου ατυχής και pars pro toto με τον ‘νεοφιλελεύθεροι’. Όμως είναι αβάσταχτο να περιέχεται το «φιλελεύθεροι» ως συνθετικό ενός όρου που περιγράφει το ιερατείο του κάθε Ρέιγκαν και Πινοτσέτ.

4.
Ο αϋνραντισμός και ο σταλινισμός είναι δύο άκρα (όχι «τα δύο άκρα») που ταυτίζονται και στο εξής: και οι δύο εφαρμοσμένες ιδεολογίες πρόθυμα συνθλίβουν τον άνθρωπο για το greater good. Στον σταλινισμό, για το καλό του συνόλου και της κοινωνίας που ταυτίζονται αδιαιρέτως και ατρέπτως με το (συγκεντρωτικό) κράτος. Στον αϋνραντισμό, για το καλό (άλλων) ατόμων με ισχύ και πλούτο.

5.
Ο αριστερός πολιτικός στοχασμός επί του πρακτέου πάσχει από αναγωγισμό: οποιοδήποτε πρόβλημα (π.χ. το διπλοπαρκάρισμα) ανάγεται σε γενικές αρχές, κυρίως στις σχέσεις παραγωγής και στο πώς λειτουργεί η ιδεολογία. Ο αναγωγισμός είναι μεγάλος πειρασμός αλλά συνήθως ερμηνεύει παραγνωρίζοντας ότι σε κάθε επίπεδο ερμηνείας εισάγεται νέα πολυπλοκότητα. Ένα αντίστοιχο επιστημονικό παράδειγμα είναι να προσπαθείς να ερμηνεύσεις το αίσθημα πείνας σε κβαντικό επίπεδο. Γίνεται, αλλά τι μας λέει;

6.
Η ελληνική κοινωνία απομακρύνεται από την ιερότητα του «νοικοκυραίου» και της «ευταξίας με κάθε τίμημα»: οι διαθέσεις και οι τάσεις του Δεκέμβρη του 2008 και αυτές του Απρίλη του 2015 είναι πολύ διαφορετικές. Ωστόσο ο ΣΥΡΙΖΑ επιμένει να μη θίγει οτιδήποτε αντιλαμβάνεται ως «αντανακλαστικά νοικοκυραίου».

7.
Η ΝΔ αξίζει να διαλυθεί και να διασυρθεί όπως το απολειφάδι Βενιζέλων και Λοβέρδων που λέγεται ΠΑΣΟΚ. Παράλληλα, η Δεξιά του μέλλοντος στην Ελλάδα λέγεται ΑΝΕΛ. Αν η εναλλακτική δεξιά πρόταση ήταν κεντροδεξιά, θα επρόκειτο για δυσάρεστη εξέλιξη.

8.
Μου φαίνεται ότι οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα είναι είτε ανίκανες κι ασυνάρτητες, είτε απροκάλυπτα και ξεδιάντροπα στρατευμένες στα συμφέροντα του βλαχοκεφαλαίου (των πρώην χαφιέδων) ή των γιδοκλεφτών (των πασοκανθρώπων) ή και των δύο κατηγοριών μαζί. Μετά από τρεις μήνες, η παρούσα κυβέρνηση συγκαταλέγεται στις πρώτες, με εξαίρεση τη διαπραγμάτευση και κάποιες νησίδες τόλμης και σκληρής δουλειάς.

9.
Ωστόσο, όσοι ενοχλούνται από το tellement banal επιτελείο του Tsipras και κόπτονται για την αισθητική της κυβέρνησης αλλά δεν είχανε ψελλίσει ούτε ένα «φτάνει» όσο κυβερνούσε η συμμορία Σαμαρά-Βορίδη-Άδωνι κτλ. είναι τουλάχιστον αφερέγγυοι. Και σίγουρα δεν είναι φιλελεύθεροι.

10.
Ήμουν και είμαι αντεθνικιστής και ευρωπαϊστής. Ναι, πιστεύω στην ομοσπονδιακή Ευρώπη των περιφερειών και των λαών με μάξιμουμ αντιπροσώπευση. Και έχω πλήρη επίγνωση ότι αυτό που λέω ακούγεται εξίσου φθαρμένο και έωλο με το να λέει κανείς το 1989 ότι πιστεύει στην προλεταριακή επανάσταση και στον σοσιαλισμό. Κι αυτό οφείλεται στο ότι η ΕΕ το 2015 είναι ένας αδιαφανής γραφειοκρατικός σχηματισμός με υψηλές αρχές που συνοδεύονται από καταστροφικές κι ανελεύθερες πολιτικές ― όπως η ΕΣΣΔ του 1989. Δυστυχώς, και η Ευρώπη των λαών και ο σοσιαλισμός είναι τελικά απαραίτητοι, έστω και σαν στάδια πριν την ουτοπία.

Δημοσιεύτηκε στο The Greek Cloud.