Ξαναξεκίνησα να γράφω αυτό:

Χρειάζεται οξυδέρκεια, διορατικότητα και λίγη τύχη ώστε να μπορεί να διακρίνει κανείς τι αποτελεί κατάκτηση μιας εποχής και μιας κοινωνίας και τι περιλαμβάνεται στις μόδες της και τι στις διαστροφές της. Με άλλα λόγια, δύσκολα καταλαβαίνει κανείς τι είναι διαστροφή, τι τυφλό σημείο και τι πρωτοπορία και κατάκτηση.

Αυτές τις σκέψεις τις κάνω εξαιτίας του υπολογιστή των Αντικυθήρων, των ηθών του ρωμαϊκού κόσμου και του μπαλζακικού Peau de chagrin, που κουτσοδιαβάζω αυτή την εποχή: η γνώση χάνεται εύκολα χωρίς να αφήσει ίχνη, οι εμμονές και οι πείσμονες βεβαιότητες μιας κοινωνίας με ευκολία αναγορεύονται καθολικές και πανανθρώπινες αξίες, ένας ολόκληρος κόσμος μπορεί να αμαυρωθεί λόγω κακόπιστων κριτικών και κριτών.

Μετά από λίγο αισθάνθηκα αδέξια, ιδίως μετά από ένα ουίσκι και από ακόμα μια ανάγνωση αυτού. Σε αυτή τη διαρκή ταλάντωση μεταξύ δουλειάς (που εδώ δεν αφήνει ίχνη), πολιτικού καημού και ενδότερου βίου αισθάνθηκα το μαντικό pendule — μια από τις πρώτες λέξεις που έμαθα στα Γαλλικά — να προσηλώνεται επίμονα στον ελκυστή του ενδότερου βίου.

Αναλογιζόμουν πόσο ωραίο είναι να έχεις οικογένεια που φτιάχνεις εσύ. Όχι απαραίτητα από τις οικογένειες που συστήνονται και εγκαθιδρύονται με γάμους, σύμφωνα ή και τη συμβίωση. Σκεφτόμουν τις οικογένειες που φτιάχνει η ακατάλυτη αγάπη, ο δεσμός μας με ανθρώπους που δεν πρόκειται να αποχωρήσουν από μέσα μας, που η σκέψη μας τους χαϊδεύει διαρκώς και επανειλημμένα. Ανθρώπους που μας έφερε κοντά τους ο έρωτας ή δυνατή φιλία ή, περισσότερες φορές από όσες παραδεχόμαστε, ειλικρινής και σφοδρή εκτίμηση, ή και όλα τα παραπάνω, ή δύο από τα παραπάνω: συνταγές στο ποιος θα γίνει η δική σου μυστική οικογένεια, ο άνθρωπος ο δικός σου, δεν υπάρχουνε.

Σκεφτόμουν επίσης κάτι σαν κι αυτό, πως «ο έρωτας μού έμαθε να είμαι ο εαυτός μου και μου έμαθε ότι έρχεται σ’ εμένα επειδή είμαι ο εαυτός μου και όχι κάποιος άλλος» και ότι «με απελευθέρωσε από ό,τι βάρος δεν ήτανε δικό μου και το έστησε απέναντί μου για να το αντικρύσω με ψυχραιμία κι επιείκεια».

Και όλα αυτά παρότι γνωρίζω καλά ότι «επειδή το σεξ είναι ισχυρό και ασχολούμαστε μαζί του, μπορεί να φορτωθεί (και φορτώνεται) με χίλια μύρια κουκουβίδια, οπότε η ιδιότητά του να μας κάνει να αισθανόμαστε άνθρωποι μπορεί κάλλιστα να επισκιαστεί, ή και να πάει κανονικά για περίπατο: εξουσία, λεφτά, αρρώστια, ηλικία, ανασφάλειες, θρησκεία, άγχος για το ίδιο το σεξ, να μη σ’ αρέσει το σεξ ή το να δείχνεις ότι σ’ αρέσει το σεξ».

Αλλά δεν μπορώ να το αρνηθώ: «Ό,τι νιώθω και ό,τι είμαι μου το έχει διδάξει ο έρωτας» κι έφτασα πια να είμαι αυτός που ήθελα να είμαι χάρη στον έρωτα και σε όσα του επέτρεψα να μου χαρίσει. Δεν είναι μικρή χαρά.

Νιώθω πια ότι η πιο ατόφια ηδονή δεν βρίσκεται στην επιδίωξη και ούτε βεβαίως εκπορεύεται από την κτήση ή την ανάγκη. Η ηδονή και ο γλυκασμός, και κυρίως η χαρά που έρχεται και σκεπάζει την απόγευσή τους, είναι η φευγαλέα στιγμή που διαστέλλεται και μοιάζει να κρατάει για πάντα. Απατηλή και φευγαλέα, αφού όλους απώλειες κι αρρώστειες και θάνατος μάς περιμένει, αλλά χορταστική και αθάνατη. Κι αυτό το ήξερα πάντοτε και το προσδόκησα και το έζησα και το ζω. Και νυν και ξανά.

Πρέπει να το πάρω απόφαση πως κάποια πράγματα θα λέγονται ξανά και ξανά: ενδεχομένως αυτό να είναι το σωστό. Πρέπει μάλλον να κρατάμε με την πρωτοτυπία μια σχέση σαν αυτή που ιδανικά θα έχουμε με το αλκοόλ: να βασιζόμαστε σε αυτήν να μας χαλαρώσει και να μας κινητοποιήσει αλλά να μην εξαρτώμαστε από αυτήν. Άλλωστε οι ιδέες, πρωτότυπες ή μη, τελικά αποτελούν κι αυτές υλικό: δεν είναι αυτές καθεαυτές σπουδαίες, παρά σπουδαίο μπορεί να γίνει τι φτιάχνεις με αυτές, πώς τις δένεις μαζί και πώς τις στήνεις.

Φαντάζομαι μια κατάσταση όπου μνήμη συγκεκριμένων γεγονότων, εγκυκλοπαιδικών πληροφοριών και κάθε λογής βιωμένων λεπτομερειών δεν υπάρχει καθόλου ή σχεδόν καθόλου. Φαντάζομαι λοιπόν μια κατάσταση όπου είμαστε όλοι καθαρά οι εαυτοί μας και όπου οι γνώσεις μας και η προσωπική ιστορία μας έχουνε καταβυθιστεί μεγαλοπρεπώς μέσα στο ασυνείδητο, ή μάλλον όπου η προσωπική ιστορία και οι γνώσεις μας καταβυθίζονται μέσα σε αυτό με τον ρυθμό που δημιουργείται και που αποκτιούνται.

Φαντάζομαι λοιπόν πως για τα περισσότερα που πρέπει να θυμηθείς αναγκάζεσαι να ανατρέξεις σε αρχεία, ημερολόγια, φωτογραφίες, βίντεο, κείμενα ή το ταμείο της φλυαρίας και της μνήμης που λέγεται διαδίκτυο. Με δυο λόγια, φαντάζομαι μια όλο σφρίγος άνοια, μια αμνησία που θα μας κρατάει προσηλωμένους στο παρόν και δεν θα μας επιτρέπει να αναπολήσουμε ή να νοσταλγήσουμε τίποτα εκτός από αισθήσεις, διαθέσεις και συναισθήματα: φαντάζομαι μια κατάσταση όπου όλα τα συμβάντα, το πότε και πώς και το πού, υπάρχουν μόνον σαν φευγαλέα φώτα στην άβυσσο του ασυνείδητου.

Αν και σε καθεστώς αμνησίας, όποιος βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση παραμένει απολύτως ο εαυτός του. Οι έρωτες είναι εντυπωμένοι μέσα του και χαραγμένοι πάνω του — συνήθως υπό τη μορφή ρυτίδων, ή ξαναερωτεύεται ξανά και ξανά και ξανά τους ίδιους ανθρώπους, τις ίδιες φυσιογνωμίες, τις ίδιες ιδιοτροπίες, πλάτες, χαρακτήρες, γάμπες, ιδιοσυγκρασίες, φρύδια, παλάμες, γέλια, ιδρώτες… Οι διαθέσεις, οι ευαισθησίες και ο χαρακτήρας, ό,τι βρίσκεται στη σύγκλιση του έμφυτου και της προσωπικής μας ιστορίας (έστω και με τις λεπτομέρειες λησμονημένες), θα χτυπάνε και θα ξυπνάνε ξανά και ξανά με τις ίδιες αφορμές. Ο τρόπος να σκέφτεται και να πλησιάζει τα ζητήματα του βίου και τα αιτήματα εκτός του βίου θα παραμένει ως έχει: όσοι είναι της πρακτικής οδού θα είναι πάντα πρακτικοί, οι παρορμητικοί παρορμητικοί και οι τολμητές τολμητές.

Στα όνειρα θα αναδίδονται στιγμιαία λεπτομέρειες και περιστατικά, που όμως θα είναι ίδια κι απαράλλαχτα με έντονες επιθυμίες, ο πληθυσμός κάποιας πόλης στο Κεντάκυ, που όμως κάλλιστα θα μπορούσε να είναι είτε μια λάθος εκτίμηση είτε ο πληθυσμός κάποιας πόλης που απλώς φαντάστηκες ένα βράδυ του Ιουνίου.

Σημασία δεν έχει η μνήμη, σημασία έχει ο εαυτός μας, η ψυχή μας: η φτιαξιά μας και το πώς μας έχει πλάσει η προσωπική μας ιστορία. Σημασία έχει η δημιουργικότητα και τι την ενεργοποιεί. Κάθε φορά που θα υπάρχει η κατάλληλη αφορμή, θυμόμαστε δεν θυμόμαστε, θα γράψουμε μουσική καυλάντες ή ποιήματα, θα ζωγραφίσουμε, θα τσαπίσουμε τον μπαξέ και θα περιποιηθούμε τις γλάστρες, θα μαγειρέψoυμε ή θα χορέψουμε, θα κουτσομπολέψουμε, θα παίξουμε κιθάρα ή το σωστό τραγούδι, θα βρούμε τον τρόπο, θα παίξουμε το τέλειο μπασκετάκι. Κάθε φορά κι αλλιώτικα, κι ας γυρίζουμε στα ίδια.

Το σύμπαν είναι αχανές. Το σύμπαν είναι στην απέραντη κενότητά του και στο αδιάφορο ψύχος του και στις αδιανόητες ακτινοβολίες και φωτιές του εχθρικό. Δεν υπάρχει τίποτα να επισκεφτείς και να σε καλωσορίσει. Σου λένε να εποικίσουμε έναν διπλανό κόσμο για όταν θα έχουμε καταστίψει αυτόν. Αλλά κι ο διπλανός κόσμος είναι απερινόητα μικρός κι ασήμαντος σαν τον δικό μας, που δεν είναι παρά μια κουκίδα θαλπωρής κι αναψυχής μέσα σε ένα αχανές τίποτα, μέσα στον χώρο που ορίζει νεκρή ύλη, ταξιδεύοντας στον χρόνο που έρχεται από το τίποτα και προοιωνίζει αφανισμό.

Είμαστε κολλημένοι πάνω σε έναν μικρό πλανήτη, πάνω σε κάποιους ανθρώπους, άλλους ανθρώπους σαν κι εμάς, που ισορροπούμε μεταξύ ενός αφιλόξενου κόσμου, αμελητέας κουκίδας, και του αφανισμού του. Αν δεν επιβιώσουμε, θα πεθάνουμε. Αν αλώσουμε τον κόσμο μας από σπατάλη και αφορσύνη, θα πεθάνουμε. Θα πεθάνουμε έτσι κι αλλιώς.

Στριμωγμένοι από θάνατο από τρεις μεριές, από την αφιλόξενη φύση για τους άοπλους μελαγχολικούς κι έμφρονες πιθήκους, από την καταστροφή της φύσης, από τον προσωπικό μας θάνατο, πίσω μας έχουμε τον ίλιγγο της γέννησης και τη λήθη των παιδικών μας χρόνων. Πιο πίσω από τη γέννησή μας, τίποτα.

Εδώ τρώμε, τσακωνόμαστε, αγχωνόμαστε, υποφέρουμε, μας σκοτώνουν και σκοτώνουμε. Γινόμαστε πρόσφυγες και γινόμαστε πτυχιούχοι, πενθούμε και γράφουμε βιβλία, τρώμε παγωτό ή πίνουμε μεσκάλ. Πηγαίνουμε σχολείο και βγαίνουμε από το νοσοκομείο. Παίρνουμε απόφαση εδώ ότι θα πεθάνουμε, αναρωτιόμαστε για το μέλλον και νοσταλγούμε το παρελθόν όταν το κλαίμε. Εδώ κάνουμε έρωτα και γαμιόμαστε, εδώ οργανωνόμαστε και απομονωνόμαστε, μαγειρεύουμε και πίνουμε και χτίζουμε και πονάμε. Προσκυνάμε, χαρτοπαίζουμε και ξερνάμε. Μπουχτίζουμε και μπαϊλντίζουμε και κρίνουμε και κορυβαντιούμε ή χαντακωνόμαστε. Εδώ πληρώνουμε κι αγοράζουμε και φοβόμαστε και ωρυόμαστε και γελάμε. Μετεωριζόμαστε στην καθαρή χαρά και μελαγχολούμε. Φοράμε αρώματα και τρώμε με την οικογένεια ή με τον εχθρό μας. Εδώ σε αυτόν τον πολύ μικρό κόκκο.

Τι θα πει δόξα; Δεν ξέρω. Διασημότητα θα πει; Θέλει ο Θεός να γίνει διάσημος; Γιατί λέει να τον δοξάζουμε; Να αναλάβει μόνος του την προώθηση του έργου Του και το καλό Του όνομα. Τι διάολο θα πει δόξα; Για εμάς τους ανθρώπους δόξα είναι να μας τιμούν, να μας περιφέρουνε συμβολικώς και συναισθηματικώς επί της ασπίδος, να μας λένε μπράβο κι εύγε. Αλλά αυτή η δόξα είναι κοντολήξιμη κι εύθρυπτη, το λένε και το ξαναλένε και όσοι την ήπιανε λαίμαργα και ξεδίψασαν και όσοι την ονειρεύτηκαν μάταια. Τι να την κάνεις τη δόξα, λένε. Ομόφωνα. Μάταιη είναι και πρόσκαιρη. Είπαμε: πάνω σε έναν μικρό εχθρικό κόσμο, εχθροί του κόσμου, περιχαρακωμένοι από θάνατο. Όλα στα νεκροταφεία τελειώνουν, ή πολύ χειρότερα.

Κι όμως το τέλος είναι για να απασχολεί τους νεκροθάφτες και τους κοσμολόγους. Εμείς εδώ είμαστε για τα υπόλοιπα, για τον λίγο χρόνο στον σμικρότατο πλανήτη του ασήμαντου άστρου σε ένα από τους αναρίθμητους γαλαξίες ενός υπερσμήνους από τα πολλά — και ούτω καθεξής.

Και σκοπός μας είναι να δοξάσει ο ένας τον άλλο. Με όποιον τρόπο γίνεται κι όπως ο καθένας μπορεί. Δεν είναι μόνον ο έρωτας, πώς καβαλάμε ο ένας αχόρταγα τον άλλο και για ώρα μετά ή για χρόνια μετά δεν θέλουμε να ξεκολλήσουμε παρά να κουρνιάσουμε μέχρι να ξαναρχίσουμε — αν και ομολογουμένως σε θέματα δόξας ο έρωτας είναι η βασιλική οδός. Δεν είναι μόνο η στενή και τιμημένη (κι όχι τεθλιμμένη) της αγάπης, που είναι σαν ζεστό ψωμί και κρύο νερό και κρασί που δεν μπορείς να γνωρίζεις ότι μπορεί να υπάρξει προτού το γευτείς. Δεν είναι καν κυρίως η δουλειά, η όποια ταπεινή δουλειά κάνουμε που μας δοξάζει αναπάντεχα μετά από τύρβη και μανούρα κι ανελέητους κόπους και μικροπροστριβές. Καλές και οι τέχνες και η ποίηση και οι επιστήμες και η γνώση και η κριτική και ο λόγος, αλλά ούτε εκεί περιορίζεται η δυνατότητα να δοξάσουμε τον άλλο.

Γινόμαστε ο ένας η δόξα του άλλου με τρόπους που δεν έχει κάτσει να μετρήσει κανείς και που ίσως δεν γνωρίζουμε προτού τους δούμε να υλοποιούνται και να αποθεώνουνε τον άλλο ή εμάς. Με τρόπους μικρούς κι ασήμαντους και, όπως λένε, με τρόπους μπανάλ: βλέμματα, δάχτυλα, λόγια, δώρα φτηνά κι ευτελή. Με τρόπους που δεν τους χωράει ανθρώπου νους. Με ό,τι ιλιγγιώδες υπάρχει ενδιάμεσα, έτσι όπως η ανθρώπινη εμπειρία διπλώνει ξανά και ξανά και συστρέφεται γύρω από τον εαυτό της σαν δύσκολη μα θαυμαστή γραφή, συστρέφεται και διπλώνει για να χωρέσει σε έναν κόκκο που περικλείεται από το τίποτε πριν τη γέννηση και από τρεις μεριές θάνατο, ελεύθερη εντός αν και πανταχόθεν περίκλειστη.

Και εδόξασα και πάλιν δοξάσω; Ε, άντε ντε: ο ένας τον άλλο, πολλοί για έναν, ένας για πολλούς (γιατί ο τα πάντα τοις πάσι δεν υπάρχει, δεν γίνονται έτσι αυτά). Όχι για πολλούς, και για λίγους: το άρρωστο παιδί ή τον ανήμπορο γονιό ή τον εύθραυστο φίλο ή την άτολμη γκόμενα και τον παραζαλισμένο γκόμενο, για τον γέρο που παραλογίζεται ή για γενιές ανθρώπων — όταν οι λάμψεις είναι τέτοιες — που χρωστάνε σε έναν Βάλενμπεργκ ή έναν Σίντλερ ή σε κάποιον άγνωστο που ξεθάβει παιδιά ζωντανά μέσα από ερείπια ή έσωσε και τρεις παραλίγο πνιγμένους.

Ο κόσμος είναι γεμάτος πεδία δόξης λαμπρά: κάθε άνθρωπος και πεδίο. Και εδόξασα και πάλιν δοξάσω.

Η φωτογραφία είναι του Boris Dmitriev

Ο ήλιος του θανάτου

Από μικρό παιδί απεχθάνομαι τη ζέστη και την αντηλιά. Πέρασα την εφηβεία μου χαμένος σε όνειρα με μουντό χαμηλό ουρανό και χιονόπτωση. Έλπιζα να καταλήξω κάπου όπου το καλοκαίρι θα είναι λαμπρό και δροσερό, όπως το καλοκαίρι του ’97 στο Λονδίνο, οι βροχές συχνές και η βλάστηση ακατανίκητη και πανταχού παρούσα. Ονειρευόμουν αναζωογονητικό κρύο και μυρωμένη άνοιξη.

Είπα άλλωστε:

Είμαι εν μέρει φτιαγμένος από κρύο, εν μέρει φτιαγμένος για το κρύο. Στο κρύο περπατάω πιο ανάλαφρα, σκέφτομαι πιο μακριά, μεριμνώ ελαφρύτερα, ξέρω περισσότερα, βλέπω πιο μακριά, μιλάω λιγότερο και λέω πιο πολλά, αντέχω και λαγνεύομαι υπόκωφα, χωρίς εξάρσεις. Δώσε μου φως και κρύο. Όχι ήλιο. Όχι αυτό το κυκλοδίωκτο στοιχειό που καίει τα χρώματα και που κάνει τα χώματα τα σώματα να ιδρώνουν, που καίει μυαλά και μάτια. Που στεγνώνει κάθε ζωή. Δεν έχω ανάγκη τον πούστη τον ήλιο, τον ψεύτη τον ήλιο, καίω από μόνος μου όταν πρέπει. Καίω. Μπορώ να ζεστάνω εγώ. Τοπική θέρμη, όπως τοπικό χρώμα. Ιδιωτικό. Αποκλειστικό. Για λίγο ή για πάντα. Δεν τον θέλω τον ήλιο σας. Αφήστε μου λοξό φως. Αφήστε μου τοπικό χρώμα: αυτό που κάνει το θέναρ σάρκα και το ρόδο άνθος, αυτό που διακρίνει βλέμμα από βλέμμα και ίσκιο από σκιά. Αφήστε μου το φως που γνωρίζω από τις κουρτίνες που το κρύβουν και τα σύννεφα που το σκορπίζουν απλόχερα. Μπορώ κι εγώ να φωτίσω, αχνά και για λίγο, αλλά μπορώ. Κι ας είναι ωχροπράσινο το δέρμα μου το χειμώνα, κι ας είναι, λεν, η όψη μου φτιαγμένη για τα καλοκαίρια που ανάξιοι και περιδεείς προσκυνάτε, σαν τρεμάμενοι θρησκόληπτοι, κυνηγώντας τα για δυο βδομάδες και πέντε μέρες στις ξέρες και στη σκόνη. Μακριά η σκόνη, θα έχω όση σκόνη θέλω μέσα στο στόμα, μέσα στο κρανίο, ανάμεσα στα δυνατά μου πόδια όταν πεθάνω. Τώρα δώσε μου κρύο. Θα καίει το κορμί μου, δεν πειράζει, όσο είναι ζωντανό. Θα πυρώνει η σκέψη και η επιθυμία και η βούληση και η συμπόνοια, όσο ζει και νήπτει ο νους. Όσο ζω θα καίω.

Κρύψτε τον ήλιο. Είναι ωραία η νύχτα. Η νύχτα δεν είναι μαύρη, είναι βαθιά γαλάζια. Η νύχτα μας αγκαλιάζει και μας σκεπάζει, μας κοιτάζει ακροπατώντας ή ανεπαίσθητα γυρνώντας πλευρό. Μας μυρίζει.

Και είπα επίσης:

Νοσταλγώ εκείνους τους τόπους όπου κάνει αρκετό κρύο για αρκετό καιρό. Κρύο όμως. Κρύο ξηρό, ει δυνατόν. Με το κρύο μένω σε εγρήγορση και δουλεύει η σκέψη, με το κρύο νιώθω θαρραλέος κι έτοιμος να μετακινηθώ από αυτόν που νομίζω ότι είμαι, ταυτόχρονα να σταθώ εκεί όπου είμαι και να πάω παραπέρα, με το κρύο μπορώ να κρύβομαι κάτω από σκεπάσματα το πρωί περιμένοντας να ξυπνήσω αργά ενώ επανασυνδέομαι με την προηγούμενη μέρα και την προηγούμενη ζωή.

Εδώ που ζω τόσα χρόνια βλαστημάω τον ήλιο. Λέω «ψόφα, τέρας» και δεν είναι ούτε σχήμα λόγου, ούτε θεατρική επίκληση: βρίζω και ξεχέζω τον ήλιο κάθε φορά που μπαίνει μέσα στα μάτια μου, κάθε φορά που με κάνει να ασφυκτιώ από τη ζέστη ή που σηκώνει κουφόβραση. Κάθε φορά που έχω αυτή τη μαυρίλα πάνω στο μάτι μου να καίει τα πάντα και να τα μετατρέπει σε σκόνη. Μισώ τη ζέστη, μισώ τη σκόνη, μισώ τον εγκλεισμό μέσα στα κλιματισμένα πρίσματα στον οποίο με εξαναγκάζει. Απεχθάνομαι και βδελύσσομαι το επουράνιο τέρας που στεγνώνει τον κόσμο μου και με ζαλίζει αφού με τυφλώσει, τον απόλυτο δίσκο που προσκυνάτε περιδεείς και τη βασιλεία του οποίου καρτερείτε κάθε χρόνο. Κι εδώ που είμαι δεν υπάρχει τίποτε άλλο, μόνον ήλιος, σκόνη, ξηρασία και ξεραΐλα και κάτι δέντρα θνησιγενή και σαστισμένα, φυτεμένα εύτακτα μα αλλοπρόσαλλα που τολμούν να τα ονομάζουνε δάσος.

Δεν είναι ζήτημα καιρικών συνθηκών και κλίματος, πρόκειται για ολόκληρη τη ζωή που διψάει και στεγνώνει και θρύπτεται εδώ πάνω, ένας ξερός τόπος κάτω από την ακτινοβολία και φάτσα στην αντηλιά. Είναι η σκέψη μέσα στη χλιαρή νύχτα ότι θα πυρώσει ο ήδη στεγνός και κατάξερος τόπος κι όλα όσα έχουνε στηθεί πάνω του με τον ερχομό της ημέρας.

Μικρό χωριό

Όσοι εδώ δεν είναι ήδη συγγενείς μεταξύ τους, προσπαθούνε να γίνουν κουμπαριάζοντας. Η κοινωνία είναι μικρή και σφιχτοδεμένη με δεσμούς κουμπαριάς κι αλληλοϋποχρεώσεων, δικτυωμένη με γνωριμίες σε τραπέζια και ταβέρνες. Όσοι δεν εντάσσονται απλώς μένουν απ’ έξω.

Όπως σε κάθε επαρχία βεβαίως υπάρχει χώρος για τους απ’ έξω: μπαρ αντεξουσιαστών, γυμναστήρια λεσβιακής διαπίστευσης, μαγαζί με τηλεσκόπια, λέσχη μηχανόβιων πατριωτών, γκέι σκηνή, μία τρανς γυναίκα (ίσως δύο), αγγλόφωνοι κύκλοι ποίησης, φίλοι της γιόγκα, θεατρόκοσμος πολυπληθής που κάνει τον γύρο όλων των παραστάσεων κάθε σαιζόν, ένα κλαν για τις γκαλερί και τα εγκαίνια, ένας μικρός κύκλος βίγκαν που μαγειρεύει σε φεστιβάλ, κλαμπ για διαζευγμένες σαραντάρες, αιμοδότες, ποδηλατικές λέσχες, φίλοι της παλαιορόκ με 2-3 σκηνές δικές τους για τα λατρευτικά τους καθήκοντα, ένας κύκλος ποιητών και συγγραφέων ελληνόφωνων. Και πάει έτσι. Κάθε κλαμπ κλειστό με διαθέσεις και προδιαγραφές συντεχνίας.

Η ζωή εκτός αυτών ή όποιων άλλων κλαμπ είναι συμμαζεμένη και καθορισμένη. Σχέση νωρίς, γάμος νωρίς, παιδιά δύο μέχρι τρία. Τις Κυριακές απαρεκκλίτως στη γιαγιά για φαγητό. Παρασκευή ή Σάββατο ταβέρνα ή εστιατόριο ή ίσως κάποιο μπαρ εκεί μέχρι γύρω στα μεσάνυχτα. Στρατός 26 μήνες για τους άντρες με τάπερ της μαμάς και άφθονη φούντα — πολλοί πάνε για κυνήγι τις Τετάρτες. Ελληνισμός κάργα και Ορθοδοξία ως μπίζνα και ως «ταυτότητα». Ελληνικότητα που διαλαλείται μέχρι παρεξηγήσεως. Μεταποικιακές διαθέσεις και νοοτροπίες. Κουτσή αγγλοφωνία, στοιχείο περηφάνιας. Εορτές και Πάσχα ψήνουμε «σούβλα» (κοντοσούβλι δίχως αξιοσημείωτα καρυκεύματα), καθημερινές σουβλάκια ή φαγητό έτοιμο από τον φούρνο. Πολιτιστικές εκδηλώσεις, με κίνητρο να αγοράσεις κάτι. Νοσοκομεία ανύπαρκτα και του θανάτου: αποστολή ασθενών σε Ισραήλ κι Ελλάδα. Αμάξια πολλά και μεγάλα, μερσεντές ει δυνατόν, άλλωστε οι συγκοινωνίες είναι δυσεύρετες και σπάνιες ενώ τα ταξί κοστίζουνε. Σπίτια μεγάλα σε μεγάλα σκονισμένα οικόπεδα και με πολλά δωμάτια· κατά προτίμηση με κίονες στην πρόσοψη και με δύο κουζίνες: μία επιδείξεως και μία για την παραδουλεύτρα και τις ανάγκες του σπιτιού. Έγκλημα μηδέν, εκτός από κάτι διαρρήξεις. Παιδιά παρκαρισμένα σε κλειστούς παιδότοπους και σε παππούδες, αλλά το κέντρο του κόσμου: όλα για τα παιδιά. Το όνειρο της σαμπέρμπιας, κάτι σαν τα περίχωρα του Φοίνιξ, μεταφερμένο στην άκρη της γεωγραφικής Ασίας και της πολιτισμικής Ευρώπης.

Τα άλλοτε ανθηρά καμπαρέ και τα κωλόμπαρα μαράζωσαν πια: τα τσάκισε η νομοθεσία κατά της δουλεμπορίας και η απαγόρευση του καπνίσματος σε κλειστούς χώρους. Η πορνεία και ο τζόγος παραμένουν παράνομοι και αμφιβάλλω αν ασχολούνται με κάτι άλλο τα αρσενικά μεταξύ 35 και 85. Παραλίες αλωμένες με ξενοδοχεία Κόστα ντελ Σολ, στο έλεος του τρωκτικού που λέγεται βρετανός τουρίστας και του παχύδερμου γνωστού ως βρετανός εξωχώριος συνταξιούχος.

Ασχήμια οριακά αδιανόητη στο αστικό τοπίο. Ασχήμια επίτηδες, θα νόμιζε κανείς. Στις πόλεις δεν έχει πλατείες: μόνο ράουντ αμπάουτ, σημεία όπου ανοίγει κάπως ο δρόμος, ή πολύ φαρδιές διασταυρώσεις. Ούτε και τα χωριά έχουν πλατείες, άλλωστε: εδώ δεν είναι ούτε Βαλκάνια ούτε ευρωπαϊκός Νότος. Όταν περπατάς στους δρόμους των περισσότερων πόλεων του κόσμου, ιδίως στους μεγάλους δρόμους και αν είσαι και λίγο μύωπας, περιβάλλεσαι από επιφάνειες που δημιουργούν οι λίγο-πολύ ενιαίες όψεις των κτιρίων. Εδώ περιβάλλεσαι από διεσπαρμένα πρίσματα, πολυκατοικίες και μέγαρα που στέκονται πανταχόθεν ελεύθερα και αναδεικνύουν σχεδόν κυβιστικά τουλάχιστον δύο όψεις τους ταυτόχρονα με φόντο τον ενιαίο κι αδιάσπαστο, ανέφελο συνήθως, ουρανό. Εκτός από εσένα περπατούν μόνο μετανάστες, σαν εσένα δηλαδή, πού και πού καμμιά βιετναμέζα ή κανας νοτιοασιατης με ποδήλατο. Οι πόλεις εδώ ποτέ δεν σου δημιουργούν ψευδαισθήσεις απεραντοσύνης, κι ας είναι πραγματικά απλωμένες: είναι πόλεις φτιαγμένες για αμάξια και για μεγάλα σπίτια, πόλεις ταϊσμένες με προσφυγιά και εργολαβίες, χτισμένες γρήγορα και με φτενά υλικά.

Ειδήσεις για το εθνικό θέμα και για τις πενήντα οικογένειες που κυβερνούν. Ένα εθνικό θέμα που όλοι θεωρούν διευθετημένο αλλά κανείς δεν κοτάει να το παραδεχτεί. Σήριαλ. Αμηχανία μεταφρασμένη σε χωριάτικο τσαμπουκά κι ακίνδυνη ελευθεροστομία. Επίδοξοι τραγουδιστές κι ελπιδοφόρες τραγουδίστριες. Ξέρουμε ποιος είσαι και ξέρουμε τι κάνεις — ή τουλάχιστον το φανταζόμαστε και το ίδιο μας κάνει. Η Ιστορία είναι αυτή που θέλουμε να είναι κι ας αποτελεί το μοναδικό σοβαρό εξαγώγιμο προϊόν μας, κι ας ζουν ακόμη άνθρωποι που ξέρουνε καλά πως λέμε ψέματα. Καλαμαράδες ψωνισμένοι που είτε θαρρούν πως τους ανήκει ο τόπος, νεοαποικιοκράτες της πλάκας, είτε συμφωνούν πως εδώ εν παράεισος, πως βρήκαν την ποιότητα ζωής που έψαχναν.

Στo Νύχτα και Ομίχλη του Ρεναί το βασικό θέμα δεν είναι «γιατί έγινε το Ολοκαύτωμα», είναι ότι μπορεί κάλλιστα να επαναληφθεί. Η ταινία είναι πανίσχυρη κι αχώνευτη ακριβώς και γιατί δεν περιγράφει το Ολοκαύτωμα ως κάτι που δεν θα επαναληφθεί ποτέ, ίσα ίσα ισχυρίζεται ρητά ότι παραμένει ως δυνατότητα.

Δεν θα ευτελίσω το Ολοκαύτωμα συγκρίνοντάς το με οτιδήποτε. Όμως υπάρχει ένα άλλο μαζικό έγκλημα που εκτυλίσσεται εδώ και χρόνια: η μεταχείριση των προσφύγων. Και πριν τους Σύριους βεβαίως, όταν σκυλοπνίγονταν Αφρικανοί έξω από τις Αιόλιες Νήσους.

Δεν θα συγκρίνω το Ολοκαύτωμα με οτιδήποτε. Μπορώ όμως να συγκρίνω ευθέως τις αντιδράσεις μας με εκείνες των Γερμανών και των υπόλοιπων Ευρωπαίων πριν, κατά και μετά το Ολοκαύτωμα. Δεν βλέπω διαφορά: νομικισμός, άρνηση, τακτικισμοί και λογιστικές αναλύσεις. Και η απαραίτητη υποκρισία, που την υποδαυλίζουν η λατρεία μας για την κανονικότητα και — βεβαίως — υπόρρητος ρατσισμός και μισοξενία.

Δεν θα βομβαρδίζουμε τις σιδηροδρομικές γραμμές για τα στρατόπεδα, δεν είναι στρατηγικός στόχος, ας θαλασσοπνίγονται, δεν θα ανοίξουμε τα σύνορα, είναι ατελέσφορο. Δεν είναι στρατόπεδα θανάτου, είναι μέρος ενός προγράμματος μετακίνησης πληθυσμών στα ανατολικά. Δεν στρατόπεδα συγκέντρωσης, είναι κέντρα φιλοξενίας. Ο καπνός που βγαίνει μπορεί και να είναι από κρεματόρια, μπορεί και όχι: τι να τους κάνουνε τους πεθαμένους; Τα τείχη και τα συρματοπλέγματα στα σύνορα μπορεί και να είναι για την προστασία των ίδιων των προσφύγων και σίγουρα των γύρω πληθυσμών. Υπάρχει λόγος που δεν φυγαδεύουμε Εβραίους μαζικά, δεν θέλουμε να γίνει αυτός ο πόλεμος πόλεμος των Εβραίων, υπάρχει λόγος που έχουμε ευρωπαϊκές πολιτικές ασύλου, δεν μπορούν να πλημμυρίσουν οι πόλεις μας άεργους μετανάστες, θα έπρεπε να το ξέρουν και να μη βάζουνε μικρά παιδιά σε κίνδυνο. Δείτε και το Theresienstadt, πρότυπο γκέτο με τα όλα του, μην τα ισοπεδώνουμε όλα, δείτε πόσο προσπαθούμε. Όλος ο ντόρος γίνεται για να σηκώσει κεφάλι ο Αμερικανοεβραίος, όλος ο ντόρος γίνεται για να φάνε με χρυσά κουτάλια οι ΜΚΟ.

Ήρθε και πάλι η εποχή του Αντιχρίστου. Ο δυτικός πολιτισμός, από τότε που συμπήχθηκε συναιρώντας πλατωνικές φαντασιώσεις και τη μεσσιανική αίρεση μιας θρησκείας ενός πολεμικού θεού της Συρο-Φοινίκης, με ολίγη από ρωμαϊκό κράτος και από κελτογοτθικές βαρβατίλες και κοινοβούλια, κάθε τόσο παθαίνει οίστρο με το τέλος του κόσμου. Όσο φαντασιώνεται τη συντέλεια (με Αντίχριστο, με ορδές ακρίδων, με τέσσερις καβαλάρηδες ή με στρατιές φτωχών ή ζόμπι) τόσο προσπαθεί να την επιφέρει. Ξανά και ξανά. Στην πλάτη των αδύναμων. Βυθίζει τον κόσμο του στο σκοτάδι και ανοίγει την μάντρα για να καλπάσει ο θάνατος. Ταυτόχρονα ο Δυτικός Πολιτισμός οπλίζεται με επιχειρήματα νομικά και φιλοσοφικά και θεολογικά για την αναγκαιότητα των Σταυροφοριών κατά του μιαρού ειδωλολάτρη, βογομίλου, Καθαρού, παγανιστή, ισραηλίτη και μουσουλμάνου.

Αυτό που λέμε Δυτικός Πολιτισμός (civilisation) είναι βρωμερό σφαγείο, πλημμυρισμένο μέχρι το γόνατο με κόπρανα έντρομων υποψήφιων κουφαριών και με τα σφαγμενα μέλη τους. Είναι αχανές κι απάνθρωπο μηχάνημα που τελειοποιεί διαρκώς τα εξαρτήματά του από μόνο του: αυτορυθμίζεται και αυτοεπισκευάζεται και χρησιμοποιεί υλικά από παντού αφομοιώνοντας το ευγενές και το πρόστυχο, το χθαμαλό και το υψιπετές. Είναι ο Λεβιάθαν ή μάλλον είναι το Μποργκ: μασάει τον κόσμο και απομυζά τον εαυτό του αναζητώντας την τελειοποίησή του, πασχίζοντας γι’ αυτήν με κάθε τίμημα.

Ο Αντίχριστος δεν είναι ξανθός τριαντάρης που θα ηγηθεί παγκόσμιας κυβέρνησης, όπως τον φαντάστηκε ο Βασίλειος Αγκύρας και οι σεναριογραφοί της τριλογίας του Omen. Ο Αντίχριστός είναι ο Δυτικός Πολιτισμός: η εξιδανίκευση της αγριότητας, ο εκ των προτέρων εξιλασμός της σφαγής, η εξομάλυνση της σκληρότητας και η δικαίωση της απληστίας. Ο Δυτικός Πολιτισμός αντικαθιστά το «έτσι γουστάρουν οι άρχοντες» με το «έτσι πρέπει». Και πειθαναγκάζει.

Ο μόνος γλυτωμός μας από τον Δυτικό Πολιτισμό ανέκαθεν υπήρξε ο δυτικός πολιτισμός (culture) — η αιχμή του δυτικού πολιτισμού, αν μη τι άλλο. Κάθε φορά που υψώνεται πάνω από την υψηλή Διακόσμηση και την πινδάρεια Κολακεία, ο δυτικός πολιτισμός γίνεται το φίδι που δαγκώνει τους άρχοντες ενώ το ακριβό φαρμάκι του καταπραΰνει τους βίους πολλών. Αποκαλύπτει, φωτίζει, ξενίζει, φέρνει ομορφιά μέσα από τη φρίκη. Κάθε φορά που παραμερίζει τη Διακόσμηση και την Κολακεία. Δεν τον αφορά η καθεστηκυία ομορφιά, η τυπική ηθική, το κρατούν κοσμοείδωλο, η συνέχεια της εξουσίας, παρά πάει και ασχολείται με διάφωνα διαστήματα, με την ασχήμια, με την παραφορά και τις ηδονές, με ακατανόητες τρυφερότητες, με την τρέλα και την αίρεση, με τη μοναξιά και τα σκατά, με το καρναβάλι και τον θάνατο που δεν είναι ταξίδι σε χλοερούς προορισμούς. Κι αυτό το φίδι δαγκώνει και το φαρμάκι του γιαίνει, μέχρι ο Δυτικός Πολιτισμός να οικειοποιηθεί και να κανονικοποιήσει ό,τι μπορεί από αυτό· όμως εκείνο ανθεί και φέρει κι άλλο, όσο αγανακτεί απέναντι στην Κολακεία και στη Διακόσμηση.

Αυτό κάνει τον δυτικό πολιτισμό αντιφάρμακο, αυτόν ήθελε να οικειοποιηθεί το ευρωπαϊκό όραμα και να τον καταστήσει θεμέλιο της Ένωσης. Απέτυχε ακριβώς γιατί ο Δυτικός Πολιτισμός αναπόφευκτα παραμόνευε και παραμονεύει μέσα στις σκιές, όπως οι σκοτεινές θεότητες της Ευρώπης φωλιάζουνε μέσα στην άβυσσο καρτερώντας να λύσει ο άγγελος τα δεσμά τους. Η αγανάκτηση απέναντι στην Κολακεία και στη Διακόσμηση είναι ο δυτικός πολιτισμός, όχι η διάκριση μεταξύ υψηλού και μαζικού ή δεν ξέρω τι άλλο λένε τα χλωμά αντορνοϊκά φαντάσματα: στις αρχές του 21ου αιώνα η αιχμή του Σπάικ Λη, των Massive Attack ή του Banksy είναι κοφτερότερη από του Jean-Baptiste Lully, του Τιντορέττο και του Θουρμπαράν.

Εν πάση περιπτώσει, σημασία έχει να μην περνιόμαστε για αθώοι.