Αυτόν τον πίνακα τον αγάπησα όταν ήμουν 19 χρονών υπό συνθήκες που σχεδόν συζήτησα πολύ παλιά πια. Αν ήμουν λίγο περισσότερο εστέτ και αρκετά πιο πλούσιος θα έλεγα ότι αξίζει να πάει κανείς στη Βιέννη μόνο και μόνο για να τον δει. Αλλά δεν είμαι παρά ο πτωχο-Σραόσα και θα τα πω όπως τα ένιωσα.
Στεκόμουν λοιπόν επιτέλους μπροστά στον πίνακα αυτόν, 31 χρόνια αφού με γήτεψε και με γοήτεψε η αναπαραγωγή του σε μια κάρτα από αυτές που πουλάνε στα πωλητήρια μουσείων. Η αλήθεια είναι είναι ότι όσο περισσότερο τον ατένιζα και τον παρακολουθούσα (οι πίνακες κινούνται, ως γνωστόν) και τον μπάνιζα αχόρταγα αλλά και με αιδημοσύνη, τόσο περισσότερο με συνάρπαζε αυτό που έβλεπα.
Πρώτον, ποιος ζωγραφίζει τη σκηνή; Σίγουρα όχι ο ζωγράφος που ζωγραφίζει την κοπέλα και που μας έχει γυρισμένη την πλάτη του. Ο ζωγράφος βρίσκεται εντός μιας ζωγραφιάς ενός ζωγράφου που δεν φαίνεται, ο οποίος οὔτε φαίνει οὔτε κρύπτει ἀλλὰ σημαίνει. Εδώ δεν υπάρχουν καθρέφτες όπως στον Γάμο του Αρνολφίνι ή στις Meniñas: κάποιος ζωγράφος αναπαριστά έναν ζωγράφο αλλά ο μεν δεν φαίνεται ενώ ο δε ζωγραφίζει ένα μοντέλο που, μαθαίνουμε, φέρει τα διακριτικά της Μούσας της Ιστορίας.
Η οποία Μούσα (το μοντέλο δηλαδή) ποζάρει μπροστά στον χάρτη των Κάτω Χωρών όπως ήταν όλες μαζί πριν την Ειρήνη της Βεστφαλίας του 1648. Γιατί; Έπαθε αλυτρωτισμό ο Βερμέερ; Μάλλον όχι: οι Κάτω Χώρες είναι η πατρίδα της φλαμανδικής / ολλανδικής Αναγέννησης, της δόξας της βορειοευρωπαϊκής τέχνης.
Πιο απλά, ο πίνακας εγκιβωτίζει το ένα θέμα μέσα στο άλλο:
Χωρίς καθρέφτες και τεχνάσματα αναπαριστά την ζωγραφική (τον ζωγράφο που ποζάρει πλάτη) που αναπαριστά την ιστορία (το μοντέλο ως Κλειώ) που θα απαθανατίσει στο βιβλίο της την πατρίδα του (που αναπαριστά ο χάρτης), η οποία δοξάστηκε μέσω της ζωγραφικής.
Κι έτσι ο κύκλος κλείνει, το έργο εγκιβωτίζεται στον εαυτό του αλλά ο Βερμέερ παραμένει εκτός: χωρίς καθρέφτες και τέτοια.
Κοιτώντας λοιπόν δακρυσμένος το έργο, το πόση επιφάνειά του καταλαμβάνει μια κουρτίνα μια καρέκλα και κάτι υφάσματα, ένιωσα δυνατά όσο λίγες φορές πως η ανθρώπινη ζωή είναι πολύπλοκη γιατί επιδιώκουμε ταυτόχρονα και να προχωρούμε και διαρκώς να επιστρέφουμε.
Sraosha 